Văn hóa lãnh đạo là gì? Xây dựng văn hóa trong lãnh đạo

Xây dựng văn hóa trong lãnh đạo không chỉ có ý nghĩa đối với quá trình vận hành của doanh nghiệp và mỗi thành viên trong tổ chức, mà còn có ý nghĩa quan trọng đối với việc phát triển văn hóa xã hội. Xây dựng văn hóa lãnh đạo góp phần định hình và dẫn dắt văn hóa, kiến tạo bản sắc doanh nghiệp.

Văn hóa lãnh đạo là gì?

Văn hóa lãnh đạo là hệ thống những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, ứng xử, hành vi, lối sống được hình thành trong quá trình lãnh đạo, quản lý của một tổ chức, được các chủ thể tham gia quá trình lãnh đạo cùng đồng thuận, tạo nên phong cách lãnh đạo độc đáo của mình và có ảnh hưởng ở phạm vi rộng lớn đến cách thức hoạt động, phát triển của tổ chức đó.

Văn hóa lãnh đạo không chỉ được hình thành từ cá nhân người quản lý mà còn từ tất cả các thành viên trong tổ chức, có thể bao gồm các yếu tố như sự tôn trọng, lòng trung thành, sự minh bạch, sự sẵn lòng lắng nghe, khuyến khích sáng tạo, kiên nhẫn và sự tôn trọng đa dạng. Nó có thể ảnh hưởng đến cách mà các thành viên trong tổ chức tương tác với nhau, đối xử với khách hàng, đối tác và thực hiện nhiệm vụ, mục tiêu chung.

Văn hóa lãnh đạo có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của tổ chức. Văn hóa lãnh đạo tốt sẽ giúp tổ chức phát triển bền vững, đạt được mục tiêu đề ra. Ngược lại, văn hóa lãnh đạo kém sẽ dẫn đến sự chia rẽ, mất đoàn kết trong tổ chức, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động chung của doanh nghiệp.

Căn cứ xác định chuẩn mực văn hóa lãnh đạo

Chuẩn mực về học vấn, học thức

Học vấn, học thức thường được coi là những yếu tố quan trọng trong việc đánh giá một nhà lãnh đạo. Trình độ học vấn và kiến thức sâu rộng có thể giúp lãnh đạo hiểu biết, đánh giá một cách tốt hơn về các vấn đề phức tạp, từ đó đưa ra quyết định thông minh và đúng đắn nhất.

Một nhà lãnh đạo có học vấn, học thức cao cũng có khả năng nắm bắt và ứng dụng các kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau vào công việc và quá trình lãnh đạo đội ngũ. Giúp họ đưa ra quyết định sáng suốt, định hướng đúng và tạo ra giá trị cho tổ chức hoặc cộng đồng mà họ đang lãnh đạo.

Chuẩn mực về đạo đức, lối sống, nhân cách

Văn hóa lãnh đạo là tổng thể những giá trị, chuẩn mực, nguyên tắc ứng xử, giao tiếp, hành vi, phong cách, lối sống của người lãnh đạo trong quá trình thực hiện nhiệm vụ lãnh đạo, quản lý. Chuẩn mực văn hóa lãnh đạo là những yêu cầu về hành vi, ứng xử, phẩm chất, đạo đức của họ.

Người lãnh đạo có đạo đức, lối sống, nhân cách tốt sẽ có tác động tích cực đến hiệu quả lãnh đạo, quản lý, góp phần xây dựng một tổ chức vững mạnh, phát triển bền vững. Việc xác định chuẩn mực văn hóa lãnh đạo là cần thiết để nâng cao vai trò, trách nhiệm của người lãnh đạo, góp phần xây dựng đội ngũ lãnh đạo, quản lý có phẩm chất, năng lực, uy tín, đáp ứng yêu cầu trong quá trình phát triển doanh nghiệp.

Tính tiên phong, gương mẫu và trách nhiệm

Tính tiên phong đề cập đến khả năng của một lãnh đạo để dẫn dắt và thúc đẩy đội ngũ trong việc thực hiện những ý tưởng mới, đổi mới và kiến tạo. Lãnh đạo tiên phong sẽ có khả năng nhìn xa trông rộng, tiên đoán xu hướng tương lai, tạo điều kiện cho sự phát triển và sáng tạo. Gương mẫu đề cập đến khả năng của nhà lãnh đạo trong việc làm gương cho đội ngũ. Một lãnh đạo gương mẫu sẽ thể hiện các giá trị đạo đức cao, đạo lý và hành động mẫu mực. Họ tạo ra một môi trường làm việc tích cực và truyền cảm hứng cho đội ngũ của mình.

Tinh thần trách nhiệm cũng là căn cứ xác định chuẩn mực trong văn hóa lãnh đạo, đảm bảo các nhà lãnh đạo chịu trách nhiệm với các quyết định và hành động của mình. Lãnh đạo trách nhiệm sẽ đứng ra đối mặt với mọi hậu quả, nhận trách nhiệm cho lỗi lầm, cũng như hành động theo đúng các tiêu chuẩn đạo đức và pháp luật.

Tự tu dưỡng, cải tiến bản thân

Văn hóa lãnh đạo cũng dựa trên chuẩn mực tự tu dưỡng và cải tiến bản thân. Đây là quá trình tự rèn luyện, nâng cao kiến thức, kỹ năng và phẩm chất cá nhân của một cá nhân. Có thể bao gồm việc đọc sách, tham gia khóa học, tìm hiểu và nghiên cứu về các lĩnh vực liên quan đến lãnh đạo, phát triển những phẩm chất như tư duy sáng tạo, khả năng tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề,…

Cải tiến bản thân cũng bao gồm việc tự đánh giá, nhận ra những điểm mạnh và điểm yếu của mình, từ đó nỗ lực phát triển những kỹ năng và phẩm chất cần thiết để trở thành một người lãnh đạo xuất sắc hơn.

Vai trò của văn hóa lãnh đạo

Văn hóa lãnh đạo đóng vai trò quan trọng trong hình thành và phát triển một tổ chức, doanh nghiệp hoặc cộng đồng. Tạo ra một tập hợp các giá trị, quan niệm và cách thức hoạt động chung mà các lãnh đạo và thành viên trong tổ chức tuân theo. Trong đó phải kể đến:

Hướng dẫn hành vi

Văn hóa lãnh đạo định hình và hướng dẫn hành vi của các thành viên trong tổ chức. Nó đặt ra các tiêu chuẩn về đạo đức, yêu cầu và trách nhiệm cá nhân. Văn hóa lãnh đạo tạo ra một môi trường làm việc mà ở đó, mọi người biết rõ những gì được mong đợi từ họ và cách họ nên hành xử.

Xây dựng đội ngũ vững mạnh

Văn hóa lãnh đạo đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và phát triển đội ngũ. Thúc đẩy sự phát triển cá nhân, khuyến khích sự sáng tạo và tạo điều kiện để mỗi thành viên góp phần vào thành công chung của doanh nghiệp. Văn hóa lãnh đạo đồng thời cũng có thể khuyến khích lòng trung thành và tinh thần đồng đội trong tổ chức.

Tạo sự đổi mới

Một văn hóa lãnh đạo tích cực thúc đẩy sự đổi mới và sáng tạo, khuyến khích các ý tưởng mới, khả năng thích ứng và tinh thần bứt phá. Với một văn hóa lãnh đạo đúng đắn, các thành viên trong tổ chức có thể tự tin đề xuất các giải pháp mới, luôn tự nỗ lực thúc đẩy sự tiến bộ và phát triển cá nhân, tạo ra những đổi mới và tích cực cho doanh nghiệp của mình.

Tạo niềm tin và cam kết

Một nhà lãnh đạo xuất sắc thường có các phẩm chất như sự trung thực, minh bạch, công bằng, tôn trọng và động viên nhân viên. Khi lãnh đạo đối xử công bằng với tất cả mọi người, không phân biệt đối xử và tạo điều kiện cho mọi người cùng phát triển và thăng tiến, các thành viên trong tổ chức sẽ cảm thấy động viên và có xu hướng sẵn lòng cam kết với tổ chức hơn.

Định hình chiến lược và mục tiêu

Văn hóa lãnh đạo phản ánh các giá trị và mục tiêu của tổ chức. Giúp định hình chiến lược và mục tiêu dài hạn, tạo ra một khung nhìn chung để các quyết định và hành động của tổ chức được định hướng theo.

Nhận thức về văn hóa lãnh đạo

Theo “Luận bàn về văn hóa lãnh đạo” từ Tạp chí văn hóa & phát triển, còn tồn tại nhiều hạn chế trong văn hóa lãnh đạo tại các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay.

Hạn chế nhận thức về các khái niệm liên quan đến văn hóa lãnh đạo gây ra sự thiếu hiểu biết và không nhận ra mối liên hệ chặt chẽ giữa văn hóa, lãnh đạo, khoa học và phát triển.

Giới hạn nhận thức về văn hóa lãnh đạo đã dẫn đến tình trạng hiểu biết chưa khoa học của một số nhà nghiên cứu khi cho rằng “quyền lực là điều cần thiết cho lãnh đạo”. Hậu quả của điều này là sự phát sinh “lòng đố kỵ” hoặc “văn hóa đố kỵ” đáng lo ngại ở Việt Nam. Tình trạng này cũng đã gây ra nhiều vấn đề tiêu cực và thiếu sót trong việc lãnh đạo của các nhà quản lý.

Văn hóa lãnh đạo và quản lý vẫn còn nhiều hạn chế và bất cập, chưa thực sự trở thành một nguồn lực nội tại mạnh mẽ trong sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp. Vai trò của văn hóa trong việc xây dựng con người, đặc biệt là đội ngũ lãnh đạo và quản lý chưa được đánh giá đúng mức, cũng như chưa đạt được hiệu quả trong cuộc chiến chống tham nhũng và tiêu cực.

Nhìn nhận từ góc độ cá nhân, tác giả cho rằng có một số điểm chung về văn hóa lãnh đạo trong môi trường kinh doanh Việt Nam hiện nay như sau:

• Tôn trọng quyền lực: Truyền thống về quyền lực và sự tôn trọng vị trí cấp trên vẫn còn tồn tại trong nhiều doanh nghiệp Việt Nam. Lãnh đạo thường được coi là người có quyền ra quyết định và quyền kiểm soát.

• Giao tiếp từ trên xuống: Truyền đạt thông tin và quyết định từ cấp quản lý cao xuống cấp dưới là phổ biến. Cấp lãnh đạo thường không thường xuyên tương tác và lắng nghe ý kiến của nhân viên cơ bản.

• Tuân thủ và kỷ luật: Văn hóa lãnh đạo tại các doanh nghiệp Việt Nam thường tập trung vào tuân thủ quy tắc và kỷ luật. Thể hiện qua việc giám sát chặt chẽ, áp dụng quy trình và quy định nghiêm ngặt.

• Quan hệ cá nhân: Quan hệ cá nhân và mạng lưới kết nối là yếu tố quan trọng trong văn hóa lãnh đạo tại các doanh nghiệp Việt Nam. Việc xây dựng mối quan hệ tốt với các đối tác, khách hàng và các bên liên quan có thể có ảnh hưởng đáng kể đến sự thành công của một doanh nghiệp.

• Đổi mới và thích ứng: Trong môi trường kinh doanh ngày càng cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp Việt Nam cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của việc đổi mới và thích ứng. Các lãnh đạo đang tìm cách khuyến khích sáng tạo, khám phá và đưa ra các giải pháp mới để đáp ứng nhanh chóng các thay đổi trong thị trường.

Cách xây dựng văn hóa trong lãnh đạo, quản lý

Xác định giá trị cốt lõi

Giá trị cốt lõi đại diện cho các nguyên tắc và niềm tin cốt lõi mà một tổ chức, doanh nghiệp hoặc một nhóm lãnh đạo muốn thể hiện và tuân thủ. Nó tạo nên nền tảng cho hành vi, quyết định và tương tác trong tổ chức.

Xác định giá trị cốt lõi giúp tạo ra một hướng đi chung và gắn kết các thành viên trong tổ chức. Nó cung cấp một khung cơ bản để định hình môi trường làm việc và quyết định trong lãnh đạo. Khi mọi người trong tổ chức chia sẻ và thực hiện các giá trị cốt lõi, điều này có thể tạo ra một môi trường làm việc tích cực, động lực và đồng thuận. Giá trị cốt lõi được đặt lên hàng đầu và áp dụng một cách liên tục, nó có thể góp phần xây dựng một văn hóa lãnh đạo mạnh mẽ.

Xác định mục tiêu

Mục tiêu giúp định hướng cho các hoạt động, hành vi của lãnh đạo và nhân viên trong tổ chức. Tạo ra một tầm nhìn chung, một mục đích chung cho tất cả mọi người, làm nền tảng cho việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp.

Khi xác định mục tiêu, lãnh đạo cần đảm bảo rằng những mục tiêu này phù hợp với giá trị và sứ mệnh của tổ chức. Mục tiêu trong văn hóa lãnh đạo có thể bao gồm việc thúc đẩy tinh thần làm việc đồng đội, khuyến khích sáng tạo và đổi mới, tạo ra môi trường làm việc tích cực và động lực cho nhân viên, tăng cường khả năng chịu trách nhiệm và tự quản lý, nâng cao hiệu suất và thành công của tổ chức.

Mục tiêu cần được truyền đạt rõ ràng và được hỗ trợ bằng các chính sách, quy trình và hành vi của lãnh đạo. Các nhà lãnh đạo song song đó cũng cần làm việc với nhân viên để đảm bảo mục tiêu được hiểu và chấp thuận.

Phong cách lãnh đạo

Phong cách lãnh đạo là cách mà nhà lãnh đạo tương tác, ảnh hưởng và hướng dẫn nhóm làm việc. Nó bao gồm các yếu tố như cách thức ra quyết định, giao tiếp, định hướng, động viên và xử lý xung đột. Một phong cách lãnh đạo phù hợp có thể tạo ra môi trường làm việc tích cực, khuyến khích sự sáng tạo, trách nhiệm cá nhân và động viên các thành viên trong tổ chức phát triển, đóng góp tối đa cho tổ chức.

Một số phong cách lãnh đạo phổ biến để phát triển văn hóa lãnh đạo như:

• Phong cách lãnh đạo dân chủ: Phong cách này khuyến khích sự tham gia và đóng góp của các thành viên trong nhóm. Nó giúp tạo ra một môi trường làm việc nơi mọi người cảm thấy được tôn trọng và có tiếng nói.

• Phong cách lãnh đạo huấn luyện: Phong cách này tập trung vào việc phát triển nhân viên. Giúp nhân viên phát triển kỹ năng và kiến thức, đồng thời cảm thấy được hỗ trợ và phát triển trong công việc.

• Phong cách lãnh đạo trao quyền: Phong cách này trao quyền cho các thành viên trong nhóm để đưa ra quyết định và hành động. Nó giúp xây dựng lòng tin và trách nhiệm trong tổ chức.

Tất nhiên, không có một phong cách lãnh đạo nào là phù hợp cho tất cả các tổ chức. Phong cách lãnh đạo phù hợp nhất sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như văn hóa hiện tại, mục tiêu và loại công việc mà tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, nói chung, một phong cách lãnh đạo phù hợp sẽ giúp xây dựng văn hóa trong lãnh đạo theo những cách tích cực.

Hành vi của các nhà lãnh đạo

Các nhà lãnh đạo là những người có ảnh hưởng lớn nhất đến văn hóa lãnh đạo của doanh nghiệp. Các hành vi của các nhà lãnh đạo sẽ được nhân viên nhìn thấy và noi theo. Do đó, các nhà lãnh đạo cần là những tấm gương về văn hóa lãnh đạo, thể hiện các giá trị cốt lõi của doanh nghiệp trong hành động của mình.

Sự tham gia của nhân viên

Văn hóa lãnh đạo không chỉ phản ánh các giá trị, quan điểm và hành vi của lãnh đạo, mà còn phản ánh cả môi trường làm việc và tương tác giữa các thành viên trong tổ chức. Do đó, một văn hóa lãnh đạo chỉ được hình thành khi có sự tham gia của tất cả các thành viên trong doanh nghiệp. Nhân viên cần hiểu và chấp nhận giá trị, mục tiêu và tầm nhìn của tổ chức. Họ có thể tham gia vào quá trình thảo luận, đưa ra ý kiến và đồng thuận với các giá trị và mục tiêu này.

Nhân viên có thể tạo ra một môi trường làm việc tích cực và hỗ trợ bằng cách chia sẻ thông tin, kỹ năng và kinh nghiệm với nhau. Họ có thể tham gia vào việc xây dựng các hoạt động đồng đội, tạo ra một không gian mà mọi người có thể học hỏi và phát triển.

Xây dựng hệ thống giá trị, chuẩn mực, quy tắc ứng xử

Trên cơ sở mục tiêu, định hướng xây dựng văn hóa lãnh đạo, quản lý, cần xây dựng hệ thống giá trị, chuẩn mực, quy tắc ứng xử phù hợp. Hệ thống này cần được xây dựng dựa trên các nguyên tắc như:

• Tính khoa học, tính thực tiễn
• Tính toàn diện, tính hệ thống
• Tính khả thi, tính thực hiện được
• Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục văn hóa lãnh đạo, quản lý

Sau khi xây dựng hệ thống giá trị, chuẩn mực, quy tắc ứng xử, cần tiến hành tuyên truyền, phổ biến, giáo dục văn hóa lãnh đạo cho toàn bộ nhà quản lý, nhân viên trong doanh nghiệp. Việc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, đa dạng về hình thức, phương pháp.

Xây dựng văn hóa doanh nghiệp lành mạnh, tích cực

Văn hóa doanh nghiệp lành mạnh, tích cực là môi trường thuận lợi để văn hóa lãnh đạo phát triển và hỗ trợ văn hóa doanh nghiệp duy trì bền vững. Các nhà lãnh đạo có vai trò tiên phong trong việc xây dựng, phát triển và duy trì văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ, bao gồm:

• Môi trường làm việc chuyên nghiệp, năng động
• Môi trường giao tiếp cởi mở, thân thiện
• Môi trường tôn trọng, đoàn kết, hợp tác

Nhận thức đúng đắn về văn hóa lãnh đạo có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong các doanh nghiệp, tổ chức hay cộng đồng. Văn hóa lãnh đạo cũng tạo ra một môi trường công bằng, cởi mở và tôn trọng, nơi mọi người được đánh giá dựa trên năng lực và đóng góp của họ. Sự minh bạch và trung thực là những giá trị quan trọng trong văn hóa lãnh đạo, giúp xây dựng lòng tin và tạo sự cam kết từ các thành viên trong tổ chức. Những nhà lãnh đạo tốt không chỉ là người quản lý, mà còn là nguồn cảm hứng cho những người xung quanh. Bằng cách tạo ra một tầm nhìn đầy tham vọng và mục tiêu cao cả, họ có thể kích thích nhân viên để đạt được thành công và phát triển bản thân.