EN |
VN
Trong cuộc sống thường ngày, chúng ta thường gặp không ít những trường hợp khi nhìn khách quan bên ngoài, nghe những lời nói thì thấy có hợp lý và thuyết phục. Tuy nhiên, bản chất vấn đề lại không phải như vậy, khi xem xét kỹ càng ta sẽ thấy nó không hoàn toàn đúng, không có quy tắc logic. Đó chính là biểu hiện của sự ngụy biện. Vậy ngụy biện là gì? Tác hại của sự ngụy biện bao gồm những gì? Tất cả sẽ được hé lộ trong bài viết dưới đây!
Ngụy biện là gì?
Trong cuộc sống hàng ngày hay trong khoa học và kỹ thuật chúng ta thường gặp những suy luận nhìn bề ngoài có vẻ đúng và hợp lý, nhưng xét kỹ lại thì chúng vi phạm các quy luật logic. Lỗi vô ý trong lập luận được gọi là ngộ biện và lỗi cố ý được gọi là ngụy biện. Nếu xét về khía cạnh logic thì ngụy biện chính là một lỗi logic.
“Ngụy biện là một hành vi cố ý vi phạm các quy tắc logic trong lập luận với mục đích đánh lạc hướng người nghe, người đọc tin rằng điều sai là đúng và điều đúng là sai.”
Ngụy biện tiếng Anh có nghĩa là fallacy.
Những loại ngụy biện thường gặp
Ngụy biện dựa trên danh tiếng cá nhân
Danh tiếng cá nhân của một người thành đạt, một người có địa vị trong xã hội, một người được nhiều người yêu thích… Đối với những người này, khi họ tranh luận, không cần đưa ra những ví dụ cụ thể để chứng minh cho những điều họ nói là đúng, việc làm của họ là đúng. Ngược lại chứng cứ họ đưa ra hoàn toàn dựa vào uy tín cá nhân để giải quyết mọi việc và khẳng định sự việc rằng “Tôi đã đúng”.
Thực tế, họ vẫn nên đưa ra bằng chứng cụ thể để chứng minh rằng những gì họ nói là đúng. Nhưng họ tự ngụy biện, chứng minh bằng uy tín, hướng người khác nghe theo những gì họ nói. Đó là một dạng của ngụy biện cá nhân.
Ngụy biện dựa trên đám đông, dựa trên dư luận
Ngụy biện dựa trên đám đông thường xuất hiện trong các cuộc tranh luận công khai trước một đám người. Người ngụy biện dùng tài hùng biện, lợi dụng tình cảm, sở thích, thói quen của đám đông… để tranh thủ chiếm lại cảm tình khiến mọi người chấp nhận quan điểm của họ.
Trong ngụy biện dựa trên dư luận, thay vì đưa ra lập luận và chứng minh một quan điểm, người nói cho rằng lập luận đó là đúng bởi vì nhiều người chấp nhận nó. Đó là một lập luận ngụy biện, vì nhiều người cho là đúng nhưng nó không đảm bảo rằng lập luận hoàn toàn đúng; ngược lại, chỉ vì nhiều người cho là sai không có nghĩa là lập luận đó nhất thiết phải sai.
Ngụy biện cậy thế mạnh
Trong khái niệm ngụy biện là gì ở trên, chúng ta nói nhiều đến việc sử dụng bằng chứng, dẫn chứng. Nhưng có một ngụy biện không đòi hỏi những điều đó vẫn được cho là nói sự thật. Chính là ngụy biện quyền lực, tức là người nói sẽ dùng bạo lực, vũ lực để buộc người khác phải thừa nhận lập luận của mình là đúng.
Ví dụ: A nói rằng chó là mèo, tất nhiên bạn không cho là đúng vì ai cũng biết câu nói đó là vô lý. Nhưng sau khi bị đánh 10 lần, bạn phải thừa nhận đó là sự thật vì bạn không muốn bị đánh nữa.
Ngụy biện dựa trên tình cảm
Yếu tố được sử dụng nhiều nhất trong ngụy biện chính là cảm xúc, thứ mà đối phương có thể tác động về mặt tâm lý để khơi dậy lòng trắc ẩn của người nghe, khiến họ đồng cảm và chấp nhận lập luận của người nói. Ngụy biện dựa trên tình cảm này được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.
Ví dụ: Một người lấy trộm 100 triệu đồng của B và bị bắt tại trận. Tuy nhiên, A đã lấy lý do “xuất thân trong gia đình nghèo khó” để chạy chữa bệnh cho mẹ. Lúc này, B đồng cảm với tên trộm, tin những gì hắn nói là sự thật và sẵn sàng tha thứ. Nhưng tất cả chỉ là dối trá, tên trộm đã tìm được cớ, lợi dụng sự đồng cảm của người khác để thuyết phục mọi người rằng những gì mình nói là sự thật.
Sử dụng lập luận khác để ngụy biện
Nói một cách đơn giản, ngụy biện này được gọi là đánh tráo khái niệm. Trong một cuộc tranh luận, người nói sẽ thay thế một lập luận khác cho lập luận ban đầu của họ để chứng minh rằng lập luận của mình là đúng 100%. Và người nói bác bỏ, không nhắc đến luận đề ban đầu thêm một lần nào nữa trong cuộc tranh luận.
Ngụy biện công kích cá nhân
Ngụy biện công kích cá nhân ám chỉ chỉ hành vi dùng lời nói công kích tinh thần của người khác, coi thường hoặc hạ thấp thanh danh của người kia. Chỉ dựa vào hành động đó thôi cũng khiến đối phương cảm thấy bản thân mình thấp kém hơn người nói rất nhiều. Từ đó, người ngụy biện có thể làm nản lòng đối thủ bằng cách cho rằng lập luận của người tài giỏi hơn phải đúng và lập luận của mình là sai.
Ngụy biện công kích động cơ
Đây là một loại ngụy biện cực đoan, dễ dàng thuyết phục và bẻ gãy lý lẽ của bất kỳ ai. Nói một cách đơn giản, kiểu ngụy biện này đang sử dụng động cơ lập luận của bên kia để đánh bại lập luận của chính mình, thay vì kiểm tra/đánh giá lập luận của bên kia.
Ví dụ: Ông A cho rằng nên tăng phí đăng ký sáng chế cho các nhà khoa học để tăng uy tín và giá trị của các bằng sáng chế tại Việt Nam. Tuy nhiên, ông A cũng là một nhân viên quan trọng của Cục sở hữu trí tuệ Việt Nam. Do đó, nhiều người cho rằng ông A chỉ muốn kiếm thêm lợi nhuận cho tổ chức của mình nên đã từ chối lời đề nghị mà không cân nhắc đến giá trị và lợi ích của lời đề nghị.
Trên thực tế, đề xuất của anh A chỉ với mục đích mang lại những lợi ích nhất định cho nền khoa học và sở hữu trí tuệ của Việt Nam.
Biến hai sai thành một đúng
Ngụy biện hai thành một nghe có vẻ “lạ tai” nhưng lại rất phổ biến trong cuộc sống hàng ngày. Nói một cách đơn giản, người nói lợi dụng những sai lầm tương tự của người khác để biến hành vi sai trái của mình thành bình thường và dễ hiểu.
Ví dụ: Bạn A đi học muộn 30 phút bình tĩnh trả lời: “Ai cũng đi muộn như tôi nên tôi không làm gì sai cả”. Anh A biện minh cho hành vi đến muộn của mình bằng hành vi sai trái của người khác.
Tác hại của ngụy biện
Nếu đã biết ngụy biện là gì thì bạn có thể thấy nó ẩn chứa nhiều tác hại.
– Khiến người nghe hiểu sai vấn đề, dẫn đến những suy nghĩ sai lệch.
– Làm mất uy tín cá nhân. Dần dần sẽ không ai còn tin một người hay ngụy biện.
– Hạn chế cơ hội làm việc, hợp tác cùng người khác từ đó con đường thăng tiến và phát triển sự nghiệp sẽ bị ảnh hưởng.
Cách bác bỏ ngụy biện hiệu quả
Khi bạn muốn bác bỏ ngụy biện của ai đó, điều duy nhất bạn cần là sự thỏa đáng. Chỉ cần lập luận của bạn là hợp lý và bạn cung cấp đầy đủ bằng chứng, dẫn chứng cụ thể thì bất kể đối phương có dùng lời lẽ nào cũng không thể không thừa nhận. Và khi cố gắng bác bỏ ngụy biện của người khác, chúng ta cần:
- Hãy luôn giữ vững lý trí, đừng để bị “thao túng tâm lý” và để tình cảm lấn át lý trí.
- Đừng để hành động của người khác ảnh hưởng đến lập luận của chính bạn.
- Bạn phải kiên định với quyết định và lập trường của chính mình.
- Mặc dù bạn tin vào bản thân và có lập trường, nhưng các lập luận và bằng chứng của bạn phải hoàn toàn tuân theo logic và khoa học.
Mong rằng qua những chia sẻ trên bạn đã phần nào hiểu rõ hơn về ngụy biện là gì. Trong mọi việc, chúng ta cần phải có bằng chứng thuyết phục để đánh tan mọi ngụy biện của người khác. Đừng quên theo dõi Masterskills để có thêm nhiều kiến thức bổ ích nhé!
