EN |
VN
Tư duy sáng tạo là gì?
Cho đến nay, nhận thức về phương pháp tư duy có nhiều quan điểm khác nhau để lý giải nội hàm của khái niệm này.
Nói một cách dễ hiểu, tư duy sáng tạo là khả năng suy nghĩ, sáng tạo, tìm ra những phương án, chủ đề mới của một hoặc nhiều người về một lĩnh vực nghiên cứu nào đó. Và trong thời đại ngày nay, bất cứ ngành nghề nào như chính trị, xã hội, kinh tế, nghệ thuật, kỹ thuật… đều cần đến tư duy sáng tạo.
Lịch sử loài người đã ghi nhận những thành tựu đặc biệt quan trọng xuất phát từ các phương pháp tư duy khoa học và sáng tạo, như: Phương pháp tổng hợp, phân tích, trừu tượng hóa và cụ thể hóa đã được các nhà triết học và toán học sử dụng trong thời cổ đại và trung đại.
Phương pháp tư duy sáng tạo vô cùng hữu ích
Đến năm 1941, việc phát minh ra phương pháp tư duy sáng tạo Brainstorming của Alex Osborn đã thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học thuộc các lĩnh vực khác nhau như tâm lý học, y học … Kể từ đó nhân loại đã chứng kiến sự ra đời của nhiều phương pháp tư duy sáng tạo khác nhau mang dấu ấn đậm nét trong thành công của các cá nhân và các tổ chức trên hầu hết các lĩnh vực của đời sống kinh tế – xã hội.
Trong thời đại Cách mạng 4.0, phương pháp tư duy sáng tạo rất quan trọng, con người có thể tạo ra những “Nhà máy thông minh – Smart factory” trên nền tảng công nghệ số với Hệ thống không gian mạng thực – ảo (cyber physical system), Internert Vạn vật (Internet of Things – IoT), Điện toán đám mây (Cloud computing) và Điện toán nhận thức (Cognitive computing), đặc biệt với sự xuất hiện, phát triển của Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) có thể chiếm ưu thế trong một số lĩnh vực so với con người.
Vai trò của tư duy sáng tạo
Tư duy sáng tạo giúp các bạn nắm vững kiến thức, chủ động tìm tòi cái mới, tự tin đối mặt với thử thách. Từ đó, bạn sẽ dễ dàng đạt được những thành tích cao trong học tập và công việc.
Phương pháp tư duy sáng tạo có vai trò quan trọng nhiều mặt
Bên cạnh đó, kỹ năng sáng tạo còn giúp bạn xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với những người xung quanh. Đặc biệt, đối với những ai tham gia vào lĩnh vực truyền thông hay kinh doanh, để đạt được thành công và vượt trội hơn những người khác thì tư duy sáng tạo đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Bởi vì, cần có tư duy sáng tạo để đưa ra các chiến dịch, xu hướng, chiến lược và phương pháp kinh doanh hiệu quả.
Đặc biệt, trong xã hội ngày nay, tư duy sáng tạo giúp con người phát minh ra những công trình mới giúp cuộc sống ngày càng văn minh, hiện đại.
3 phương pháp tư duy sáng tạo phổ biến nhất
Xin giới thiệu 3 phương pháp tư duy sáng tạo thường được áp dụng tại các cơ sở giáo dục đại học trong và ngoài nước:
1. Phương pháp Brainstorming (Não công)
Video tham khảo vể phương pháp não công brainstorm
Đây là một phương pháp được sử dụng để phát triển nhiều giải pháp sáng tạo cho một vấn đề. Phương pháp này hoạt động bằng cách tập trung vào một vấn đề và rút ra nhiều câu trả lời cơ bản cho vấn đề đó.
Các quan điểm về vấn đề trước hết được thể hiện một cách rất phóng khoáng và ngẫu nhiên theo dòng suy nghĩ càng nhiều càng tốt. Chúng có thể rất rộng và sâu và không giới hạn ở những khía cạnh nhỏ nhất của vấn đề.
Trong Brainstorming, vấn đề được đào bới từ nhiều góc độ và góc nhìn khác nhau. Cuối cùng, các ý kiến sẽ được nhóm lại và đánh giá.
Phương pháp này có thể được thực hiện bởi một đến nhiều người. Số lượng người tham gia càng nhiều thì lời giải sẽ càng nhanh chóng hoặc toàn diện hơn nhờ vào nhiều góc nhìn khác nhau theo trình độ và khả năng của mỗi cá nhân.
Phương pháp tư duy sáng tạo Não công
Trình tự các bước tiến hành phương pháp Não công:
Bước 1: Trong nhóm, chọn một người làm nhóm trưởng (điều khiển) và một người làm thư ký (ghi lại tất cả các ý kiến) hoặc cả hai công việc có thể được thực hiện bởi cùng một người.
Bước 2: Xác định vấn đề kinh doanh hoặc tình huống.
Bước 3: Xác định các quy tắc cho buổi não công, thường bao gồm:
- Nhóm trưởng có quyền kiểm soát cuộc thảo luận / bài học nói chung.
- Không thành viên nào có quyền yêu cầu hoặc cản trở, đánh giá hoặc chỉ trích ý kiến, câu trả lời của các thành viên khác trong nhóm.
- Xác định rằng không có câu trả lời nào là sai.
- Thu thập tất cả các câu trả lời ngoại trừ các câu trả lời lặp lại.
- Đặt thời gian cho cuộc thảo luận và kết thúc khi hết thời gian.
Bước 4: Bắt đầu não công:
- Nhóm trưởng chỉ định hoặc lựa chọn các thành viên để chia sẻ câu trả lời (kể cả những ý kiến rời rạc).
- Thư ký phải ghi tất cả các câu trả lời, nếu được thì công khai (ghi lên bảng).
- Không cho phép đánh giá hoặc nhận xét về bất kỳ phản hồi nào cho đến khi buổi não công kết thúc.
Bước 5: Sau khi kết thúc buổi não công, hãy tóm tắt mọi thứ và bắt đầu đánh giá các câu trả lời. Một số lưu ý về chất lượng câu trả lời bao gồm:
- Hãy tìm những câu trả lời có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.
- Nhóm các phản hồi giống nhau hoặc gần giống nhau.
- Loại bỏ hoàn toàn các câu trả lời không phù hợp.
- Khi đã xác định được danh sách các ý tưởng, hãy thảo luận thêm về câu trả lời chung.
2. Phương pháp Mindmap (Bản đồ tư duy)
Sơ đồ tư duy là một phương pháp đã được giới thiệu như một phương tiện mạnh mẽ để tận dụng khả năng ghi lại hình ảnh của não bộ. Tony Buzan được coi là “Cha Đẻ” Của Mindmap Hiện Đại. Đây là một cách để ghi nhớ chi tiết, tổng hợp hoặc chia nhỏ vấn đề thành một số loại sơ đồ phân nhánh.
Không giống như máy tính, ngoài khả năng ghi nhớ các mẫu tuyến tính, não bộ con người còn có khả năng giao tiếp và liên hệ các dữ liệu với nhau. Phương pháp này khai thác cả hai khả năng này của não bộ.
Phương pháp tư duy sáng tạo Mindmap
Mindmap là phương pháp trình bày ý tưởng bằng hình ảnh, giúp não bộ phát huy tối đa khả năng ghi nhớ, giúp người tư duy tìm ra phương pháp hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề một cách tối ưu.
Trình tự và các bước của phương pháp Bản đồ tư duy:
Bước 1: Xác định từ khóa
Bởi vì Bản đồ tư duy được tạo thành chủ yếu từ các từ khóa và theo các từ khóa có thể giúp người học nắm bắt được nội dung cơ bản của môn học hoặc bài học.
Bước 2: Vẽ chủ đề trung tâm
Ở bước này, phân công nhóm trưởng chuẩn bị một tờ giấy trắng khổ lớn đặt ngang hoặc có thể sử dụng bảng thông minh, bảng viết phấn. Chủ đề chính sẽ được vẽ ở trung tâm với văn bản hoặc hình ảnh hoặc sự kết hợp của hình ảnh và văn bản. Từ đây, các ý tưởng có thể phát triển xung quanh chủ đề trung tâm. So với những ý kiến xung quanh, chủ đề trọng tâm cần có kích thước lớn hơn để thu hút sự chú ý.
Bước 3: Vẽ thêm các tiêu đề phụ (cấp 1)
Các tiêu đề phụ nên được viết bằng chữ in hoa phía trên các nhánh để làm cho chúng nổi bật và nên bám vào trung tâm. Các tiêu đề phụ nên được vẽ theo hướng chéo chứ không phải theo hướng ngang để chúng có thể tỏa ra nhiều nhất có thể.
Bước 4: Vẽ các nhánh cấp 2, cấp 3…
Giảng viên hoặc nhóm trưởng có thể vẽ nối tiếp các nhánh cấp 2 đến nhánh cấp 1, nhánh cấp 3 đến nhánh cấp 2… để tạo sự liên kết tư duy. Ở những nhánh này, nên vẽ những đường cong hơn là đường thẳng, để tạo sự mềm mại và dễ nhớ. Ngoài ra, nên sử dụng từ khóa và hình ảnh trong mỗi nhánh, nhưng mỗi nhánh nên sử dụng một từ khóa khác nhau.
Bên cạnh đó, các ký hiệu hoặc chữ viết tắt có thể được sử dụng để tiết kiệm không gian và thời gian. Tất cả các nhánh của một ý tưởng nên tỏa ra từ cùng một điểm và cùng màu sắc (nếu có thể).
Bước 5: Minh họa bổ sung
Bước này nên thêm nhiều hình ảnh để giúp nhấn mạnh tầm quan trọng của ý tưởng và giúp người học dễ hình dung và ghi nhớ, vì não có khả năng tiếp thu hình ảnh cao hơn so với từ ngữ.
3. Phương pháp sáu chiếc mũ tư duy
Video tham khảo vể phương pháp Six Thingking Hats
Sáu chiếc mũ tư duy là một phương pháp được phát minh bởi Tiến sĩ Edward de Bono vào năm 1980. Năm 1985, Tiến sĩ Edward de Bono đã mô tả chi tiết nó trong cuốn sách “Sáu chiếc mũ tư duy” của ông. Phương pháp Sáu Chiếc Nón Tư Duy là một phương pháp mạnh mẽ và độc đáo, hướng mọi người tập trung vào cùng một vấn đề từ cùng một góc độ, do đó loại bỏ hoàn toàn các tranh luận từ các góc độ khác nhau.
Ngoài ra, nó giúp các cá nhân có được nhiều góc nhìn về một đối tượng sẽ khác nhiều so với những gì một người bình thường có thể nhìn thấy. Đây là một khuôn mẫu cho tư duy và nó có thể được kết hợp vào tư duy định hướng.
Cách áp dụng phương pháp Sáu chiếc nón tư duy
Phương pháp Sáu chiếc nón tư duy là một trong những phương pháp tư duy sáng tạo được áp dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội.
Việc thực hiện phương pháp này có nhiều tác dụng, như: kích thích tư duy song song; kích thích tư duy toàn diện; tính cách và phẩm chất riêng biệt; rèn luyện tư duy sáng tạo, khả năng chỉ huy, điều hành; tăng năng suất làm việc và giao tiếp trong nhóm; phát triển tư duy phân tích và ra quyết định.
Sáu chiếc mũ có ý nghĩa đại diện cho sáu hình thức tư duy. Trong quá trình làm việc nhóm hoặc thảo luận, mỗi thành viên sẽ chọn một chiếc mũ có màu sắc tương ứng với suy nghĩ và ý kiến của cá nhân.
Phương pháp tư duy sáng tạo Six Thingking Hats
Tuy nhiên, việc lựa chọn và “đội” mũ không có ý nghĩa phân biệt các cá nhân mà nó chỉ định hướng suy nghĩ của các thành viên trong nhóm được chọn. Và mỗi khi bạn chọn một màu mũ tức là bạn chọn một cách suy nghĩ mới.
* Mũ trắng (Khách quan): mang hình ảnh của một tờ giấy trắng, thông tin, dữ liệu. Một số câu hỏi có thể sử dụng: Chúng tôi có thông tin gì về vấn đề này? Chúng ta cần thông tin gì liên quan đến vấn đề đang gặp phải? Chúng ta đang thiếu thông tin và dữ liệu nào?
* Mũ đỏ (Trực quan): mang hình ảnh ngọn lửa cháy trong lò, hơi ấm. Khi tưởng tượng đội chiếc mũ đỏ, chúng ta chỉ cần đưa ra tình cảm, cảm xúc, trực giác, ý kiến của mình mà không cần chứng minh hay giải thích, lập luận của mình về vấn đề đang giải quyết. Một số câu hỏi có thể sử dụng: Cảm giác lúc này là gì? Trực giác của bạn nói với bạn điều gì? Thích hay không thích vấn đề này?
* Mũ vàng (Tích cực): mang hình ảnh về ánh nắng mặt trời, sự lạc quan, giá trị, sở thích… Khi tưởng tượng đội chiếc mũ vàng, học sinh sẽ đưa ra những ý kiến lạc quan, logic, những khía cạnh tích cực, lợi ích của vấn đề, tính khả thi của phương án. Một số câu hỏi có thể sử dụng: Ưu điểm của việc làm này là gì? Mặt tích cực của việc này là gì? Vấn đề này có khả thi không?
Vai trò của mỗi chiếc nón trong phương pháp tư duy sáng tạo Six Thingking Hats
* Mũ đen (Âm tính): mang hình ảnh đêm đen, đất bùn. Người đội mũ đen có liên quan đến những điểm yếu, sai sót, không hợp lý, thất bại, chống đối, trì hoãn và bi quan. Một số câu hỏi có thể sử dụng: Những rắc rối và nguy hiểm nào có thể xảy ra? Những khó khăn nào có thể nảy sinh khi thực hiện phương án này? Có những rủi ro tiềm ẩn nào?
* Mũ xanh lá (Sáng tạo): Chiếc mũ màu xanh lá cây tượng trưng cho khả năng sinh sản và sự sáng tạo. Khi đội chiếc mũ màu này, chúng ta sẽ đưa ra giải pháp và ý tưởng cho vấn đề đang thảo luận. Một số câu hỏi có thể sử dụng: Có những cách nào khác để thực hiện việc này không? Chúng ta có thể làm gì khác trong trường hợp này? Những lời giải thích cho vấn đề này là gì?
* Mũ xanh da trời (Quy trình): Chiếc mũ xanh sẽ hoạt động như một nhạc trưởng, nó sẽ tổ chức những chiếc mũ khác – tổ chức tư duy. Chiếc mũ xanh lam kiểm soát quá trình suy nghĩ. Đây là chiếc mũ của người lãnh đạo hoặc trưởng nhóm thảo luận. Vai trò của người đội mũ xanh là: Xác định trọng tâm và mục đích của cuộc thảo luận cho cả nhóm. Sắp xếp thứ tự của những chiếc mũ trong cuộc thảo luận. Người đội mũ xanh cần đảm bảo nguyên tắc vàng sau: “Ở một thời điểm nào đó, mọi người đều phải đội những chiếc mũ cùng màu.” Cuối cùng, tập hợp tất cả các ý kiến, tóm tắt, kết luận và đưa ra kế hoạch.
+ Trình tự, các bước thực hiện phương pháp Sáu chiếc nón:
Căn cứ vào chủ đề thảo luận, kết quả phân chia nhóm, các thành viên trong nhóm thảo luận sẽ đóng góp ý kiến. Theo gợi ý của thành viên trong nhóm, nhóm trưởng sẽ chọn màu mũ cho cả nhóm.
Bước 1: Thu thập thông tin
Mũ trắng: Tìm kiếm và khám phá các sự kiện và thông tin liên quan đến chủ đề để thảo luận. Khi chọn màu mũ trắng, có nghĩa là các thành viên trong nhóm nên xóa bỏ mọi định kiến, mọi tranh luận và xem xét dữ liệu của chủ đề thảo luận để tìm ra thông tin có giá trị cho việc giải quyết vấn đề hoặc thông tin còn thiếu.
Bước 2: Đề xuất giải pháp
Mũ xanh: Các thành viên của nhóm này cần đưa ra các ý tưởng về cách giải quyết vấn đề. Các giải pháp sáng tạo, cách thức triển khai, kế hoạch thực hiện cần được đề cập đến mức tối đa.
Bước 3: Đánh giá giá trị của các ý kiến trong nhóm mũ xanh
Mũ màu vàng: Các thành viên của nhóm này sẽ đánh giá tính khả thi của các phương án và giải pháp mà nhóm mũ xanh đã nêu. Đồng thời phân tích những thuận lợi khi lựa chọn phương án, giải pháp đó.
Chức năng của từng chiếc nón trong phương pháp tư duy sáng tạo Six Thingking Hats
Mũ đen: Các thành viên của nhóm này cần đánh giá các yếu tố rủi ro và bất lợi trong các phương án, giải pháp mà nhóm mũ xanh đưa ra và chỉ ra lý do tại sao các phương án, giải pháp đó lại không phù hợp khi giải quyết các vấn đề, tình huống chuyên môn bằng những lý lẽ thuyết phục.
Bước 4: Viết phản ứng, trực giác tự nhiên và cảm xúc cá nhân
Mũ đỏ: Các thành viên của nhóm này có thể thoải mái viết ra những suy nghĩ và cảm xúc cá nhân của mình mà không cần giải thích lý do tại sao họ ủng hộ hoặc không ủng hộ những phương án và giải pháp mà nhóm mũ xanh đã đưa ra.
Bước 5: Tóm tắt và kết thúc bài học
Mũ màu xanh da trời: Nhóm này cần xem lại các bước trên. Trên cơ sở đó, nhóm trưởng sẽ tập hợp tất cả các ý kiến đã nêu và kết luận chủ đề thảo luận với việc lựa chọn phương án, giải pháp phù hợp, tối ưu nhất.
Phương pháp tư duy sáng tạo khôngg thể thiếu trong đời sống – xã hội
Ngoài các phương pháp tư duy sáng tạo phổ biến nêu trên, các lĩnh vực khoa học và xã hội khác nhau cũng đã phát triển và ứng dụng nhiều phương pháp khác nhằm đáp ứng nhu cầu nâng cao năng lực cá nhân và hiệu quả trong học tập, lao động.
