EN |
VN
Ranh giới giữa tự tin và ảo tưởng sức mạnh tưởng chừng xa vời nhưng thực chất rất mỏng manh. Đánh giá sai lệch về khả năng của bản thân nhưng không nhận thức được về điều đó là lý do không ít bạn bị choáng ngợp khi bắt đầu hành trang từ cổng trường đến “đại học bôn ba”.
Thậm chí, những người đã đi làm lâu năm cũng có thể có tư duy này. Và đây còn được gọi là hiệu ứng Dunning Kruger. Từ tâm lý học đến đời thật, hiểu về hiệu ứng này sẽ giúp ích cho bạn không ít trong quá trình phát triển bản thân.
Vậy hiệu ứng Dunning-Kruger là gì?
Hiệu ứng Dunning Kruger (Dunning-Kruger effect) là một loại thiên kiến nhận thức làm một người đánh giá trí tuệ, khả năng về một lĩnh vực nào đó cao hơn thực tế. Nói cách khác, đây là cách gọi hiệu ứng những người có kỹ năng nhưng có ảo tưởng tự tôn (illusory superiority), đánh giá kỹ năng của họ trên mức trung bình hoặc trên mức thực tế.
Định nghĩa này được tạo ra vào năm 1999 dựa trên nghiên cứu của các nhà tâm lý học David Dunning và Justin Kruger. Họ làm bài kiểm tra khả năng ngữ pháp, logic, và khiếu hài hước của các thành viên đã tham gia. Và những người có điểm số thấp nhất trong bài kiểm tra này lại đánh giá rất cao khả năng của họ.
Lời giải thích cho sự việc này là vì họ chưa đủ thành thạo/hiểu biết trong lĩnh vực đó, nên họ chưa thể đưa ra đánh giá chính xác về mình.
Nguyên nhân thứ hai xuất phát từ việc họ thiếu đi một hệ quy chiếu khách quan đáng tin cậy và mang tính tính định lượng, để có thể dựa vào đó mà đánh giá chất lượng công việc/học tập của mình.
Dấu hiệu của hiệu ứng Dunning Kruger
Trong nghiên cứu của mình, Dunning và Kruger đưa ra nhận xét rằng một người năng lực kém sẽ có các khuynh hướng như sau:
- Đánh giá quá cao kỹ năng, năng lực của họ
- Không thể nhận ra sự thiếu sót của họ
- Không thể nhận ra năng lực thật sự ở người khác
- Tuy nhiên, vẫn có thể nhận thức về sự yếu kém của mình nếu được hướng dẫn để cải thiện
Trên thực tế, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp hiệu ứng này trong xã hội.
Những người phát biểu cực đao to búa lớn về một vấn đề nào đó trong khi lại chẳng có chuyên môn hay kinh nghiệm nào. Những người ngoài cuộc chỉ nghe chuyện đồn đại mà sẵn sàng dè bỉu, bàn tán quyết sách hay cuộc sống của những người lãnh đạo.
Hay một số người chỉ có kiến thức đầu tư bằng cách “học mót” nhưng lại tự tin rót số tiền khổng lồ vào đầu tư tiền ảo, v.v.
Trong công việc, không ít người hẳn đã gặp phải những người sếp hoặc đồng nghiệp khó tính với tư duy khó mà hiểu được này. Chẳng hạn, họ chưa chắc đã có nhiều kiến thức về một vấn đề nào đó bằng bạn, nhưng lại không ngại trì chiết, hạ bệ bạn bằng cách tăng bốc năng lực của họ.
Hiệu ứng Dunning-Kruger hoạt động thế nào?
Để có thể hình dung rõ hơn về hiệu ứng Dunning Kruger, bạn có thể theo dõi đồ thị này và theo dõi sự biến đổi về mức độ tự tin của một cá nhân qua từng giai đoạn.
Giai đoạn 1 – Không biết gì (Know-nothing)
khi chưa có kinh nghiệm gì về một lĩnh vực nào đó, bạn sẽ thấy mình yếu kém và có nhiều thiếu sót so với người khác. Sự tự tin lúc này là số 0 tròn trĩnh và nó thôi thúc bạn tìm hiểu thêm về những gì mình chưa biết.
Giai đoạn 2 – Đỉnh cao sự ngu ngốc (Peak of Mount Stupid)
Và khi đã bắt đầu có các kiến thức cơ bản, tự tin của bạn dần tăng lên. Càng nhiều kiến thức thì sự tự tin của bạn càng tăng tiến cho đến khi bạn đạt đến đỉnh điểm, hay còn gọi là “Đỉnh cao của sự ngu ngốc”.
Giai đoạn 3 – Thung lũng tuyệt vọng (Valley of Despairs)
Trong quá trình nghiên cứu và học hỏi, bạn nhận ra khả năng thật sự của mình chưa đỉnh cao như đã nghĩ. Đây là khi bạn mất đi sự tự tin từng có và rơi vào sự thất vọng, buồn bã.
Giai đoạn 4 – Sườn dốc giác ngộ (Slope of Enlightenment)
Những bạn không bỏ cuộc trong thất vọng và tiếp tục tiếp thu, học hỏi thì sự tự tin sẽ dần tăng trở lại. Lúc này, bạn không còn “vênh mặt với đời” như trước mà sẽ chỉ mong muốn được phát triển toàn diện.
Giai đoạn 5 – Cao nguyên bền vững (Plateau of Sustainability)
Bạn có thể thấu hiểu cốt lõi của lĩnh vực và trở thành chuyên gia một khi đã có sự am hiểu tối ưu. Lúc này, sự tự tin của bạn đạt mức bền vững.
Lấy một ví dụ thực tế nhé. Đầu tiên, khi bạn bắt đầu học tiếng Đức, bạn tự ti vì đã biết tiếng Đức là một trong các thứ tiếng khó học nhất thế giới và kiến thức của bạn về ngôn ngữ này bằng 0 (Giai đoạn 1).
Khi bạn bắt đầu tham gia các lớp dạy tiếng Đức, bạn biết cấu trúc của ngôn ngữ này và thấy tự tin hơn sau vài ba khoá học nhất định. Bạn thậm chí còn thi đạt chứng chỉ ngôn ngữ Đức, cũng giỏi phết chứ nhỉ? (Giai đoạn 2).
Nhưng khi bạn đi học ở Đức, giao tiếp với người ngoại quốc và nghe giảng hoàn toàn bằng tiếng Đức làm bạn choáng ngợp. Bạn nhận ra mình chẳng giỏi như mình nghĩ (Giai đoạn 3).
Nhưng bạn không bỏ cuộc. Bạn tự học thêm ngôn ngữ bằng cách giao tiếp bằng tiếng Đức nhiều hơn, kết hợp nghe podcast, xem phim, luyện đọc sách viết bằng ngôn ngữ này (Giai đoạn 4).
Sau nhiều năm học và trải nghiệm, bạn đã thông thạo ngoại ngữ hơn rất nhiều và có thể giao tiếp, học hành một cách tự tin. Bạn không chỉ tiếp ứng tốt với môi trường ngoại quốc mà còn có thể dạy ngôn ngữ cho các sinh viên mới với ít kiến thức như hồi bạn mới bắt đầu (Giai đoạn 5).
Lợi ích khi hiểu về Dunning Kruger Effect là gì?
Hiệu ứng Dunning-Kruger là hiện tượng không hiếm gặp. Và nó có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và công việc của bạn. “Ảo tưởng” là cái nhãn bạn sẽ không muốn bị gán với tên tuổi của mình, và hiểu rõ về hiệu ứng Dunning-Kruger sẽ giúp bạn những mặt sau:
- Chúng ta sẽ ý thức được rằng trong quá trình phát triển chuyên môn, thất bại là không thể tránh khỏi.
- Khi mới học về lĩnh vực nào đó, chúng ta đang đi qua “Peak of Mount Stupid”. Vậy nên, điều tốt nhất nên làm ở giai đoạn này là im lặng và chăm chỉ tiếp thu kiến thức.
- Trong công việc, nhờ hiệu ứng Dunning Kruger mà ta biết rằng những người ăn to nói lớn chưa chắc đã luôn đúng.
- Không nên nghe lời những người đang ở “Đỉnh cao sự ngu ngốc”, bởi đây là giai đoạn họ đang mờ mắt vì sự ảo tưởng về khả năng của mình.
Đặc biệt, qua Dunning Kruger effect mà ta biết được rằng, để có thể trở nên tự tin mà không phải khoe mẽ một cách xuẩn ngốc, ta nên tập trung vào lĩnh vực mình thích và hiểu cặn kẽ về nó.
Thay vì làm một generalist – biết nhiều nhưng qua loa, ta nên làm một specialist – người nhìn thấy và hiểu rõ về cả tảng băng chìm của một lĩnh vực hoặc vấn đề nhất định.
Cách vượt qua hiệu ứng Dunning Kruger là gì?
Chúng ta đều có thể mắc phải lỗi lầm, đặc biệt là trong tri thức, tính toán, hoặc dự đoán tương lai. Lịch sử cũng ghi lại thật nhiều lỗi sai để đời, điển hình như Tháp nghiêng Pisa ở nước Ý. Công trình huyền thoại này ban đầu được thiết kế theo kiểu đứng thẳng như mọi kiến trúc khác, nhưng nó lại bắt đầu nghiêng ngả sau khi quá trình xây dựng kết thúc.
Trong cuộc sống thường ngày, chúng ta cũng có không ít lần “muối mặt”vì nhỡ huênh hoang và quá sức đề cao khả năng của mình. Nhưng những lỗi sai không tiêu cực đến vậy, và chúng ta thì không nên trốn chạy hay cảm thấy xấu hổ vì chúng.
Để có thể hạn chế hiệu ứng Dunning-Kruger và phát triển bản thân, bạn có thể áp dụng các cách sau.
Lắng nghe, tiếp nhận đóng góp của người khác
Khi bắt đầu tìm hiểu lĩnh vực hoặc học thứ gì đó hoàn toàn mới mẻ vố bạn, đừng ngại tìm đến những người có kinh nghiệm và nhờ họ nhận xét.
Chỉ có cách tiếp nhận những ý kiến đóng góp thì bạn mới có thể tiến bộ được.
Rèn luyện tư duy phản biện
Tìm hiểu thông tin và lắng nghe người khác nhận xét là việc tốt. Nhưng bạn vẫn có thể rơi vào những cái bẫy tâm lý, chẳng hạn như thiên kiến xác nhận. Trong trường hợp này, bạn cần có óc quan sát và phân tích nhanh nhạy.
Luôn đặt câu hỏi về những gì bạn biết để thử thách niềm tin và suy nghĩ của mình.
Luôn học hỏi không ngừng
Trong quá trình tiếp thu kiến thức, bạn sẽ nhận ra những gì mình đã thu nạp có lẽ chỉ là một ngôi sao trong dải thiên hà tri thức.
Không ngừng học hỏi và tìm hiểu sâu thì bạn mới có thể tránh được tư duy mặc định mình đã là “chuyên gia”. Nói ngắn gọn chính là tính kiêu ngạo.
Đối phó thế nào với người huênh hoang?
Những người hay “cãi cùn” và đánh giá thấp ý kiến của những người khác có thể làm nhiều người khó chịu. Phản ứng đầu tiên của chúng ta thường là tỏ ra khó chịu hoặc tức giận, nhưng “lấy độc trị độc” trong trường hợp này sẽ ít có tác dụng.
Thay vào đó, ta phải học cách giữ bình tĩnh. Nếu bạn cảm thấy không thể nói chuyện thêm với người này nữa vì họ cứ khăng khăng với ý kiến của mình và hạ thấp ý kiến của người khác, hãy lịch sự nói lời cảm ơn và ra dấu hiệu rằng cuộc đối thoại nên dừng lại tại đây.
Còn nếu bạn muốn chỉ ra cho người này thấy họ sai ở đâu, thì việc tốt nhất nên làm là giúp họ phát triển kỹ năng và hiểu biết liên quan đến vấn đề này.
Hãy tránh những câu làm tổn thương lòng tự trọng như “Bạn thì biết cái gì” hoặc “Bạn làm sao mà biết được”. Hãy thể hiện bạn có lắng nghe và có góc nhìn khác mà người đó nên tiếp nhận.
Câu nói như “Tôi hiểu rồi, nhưng thử tưởng tượng là vấn đề này xảy ra theo hướng khác nhé” sẽ giúp đối phương dễ dàng lắng nghe ý kiến của bạn hơn.
Lời kết
Hiệu ứng Dunning Kruger, thoạt nghe thì có vẻ là thứ gì đó thật hàn lâm. Nhưng thực tế, ai cũng có thể đã trải qua hiệu ứng này trong quá trình học tập và làm việc của mình.
Tuy vậy, có vấp ngã thì mới có đứng dậy và tiến lên phía trước. Ngoài học cách khiêm tốn, bạn cũng cần không ngừng tiếp thu cái kiến thức, kỹ năng tốt thì mới có thể đạt đến “cao nguyên bền vững”.
Hy vọng bài viết của Masterskills đã có thể giúp ích cho bạn, và đừng quên cập nhật các bài viết mới nhất nhé!
