EN |
VN
Đời thật là khổ. Bạn chịu hết khổ rồi thì bạn sẽ chết. Theo tác giả Mark Manson, “cái khổ” đó được chia làm 4 giai đoạn và sau khi đọc bài viết này, mọi người nên dựa vào các phân tích để xem thử mình đang “chịu khổ” ở giai đoạn nào, đồng thời, hãy suy ngẫm và lựa chọn cách sống thật đúng đắn. Cuộc đời vốn “khổ” rồi nhưng bạn được quyền chọn “khổ” theo cách của bạn.
Giai đoạn Một: Bắt chước người khác (Mimicry)
Khi được sinh ra, chúng ta không tự lo được cho bản thân và phụ thuộc hoàn toàn vào người khác. Ta không thể đi, không thể nói, không thể tự kiếm ăn và chắc chắc là không thể tự trả thuế.
Khi còn nhỏ, cách học tập tự nhiên của chúng ta là quan sát và bắt chước người khác. Đầu tiên, ta học các kĩ năng thuộc về thể chất (physical skills) như đi lại và nói chuyện. Sau đó, chúng ta phát triển các kĩ năng xã hội (social skills) bằng cách nhìn và làm theo những người xung quanh mình. Và, trong những năm tháng cuối cùng của thời thơ ấu, chúng ta học cách thích nghi với văn hóa xã hội bằng cách quan sát các quy tắc và phong tục xung quanh môi trường sống của mình và cố gắng cư xử theo cách mà được xã hội chấp nhận phổ biến.
Mục tiêu của Giai đoạn Một là dạy cho chúng ta cách tồn tại trong xã hội này để ta có thể trở thành những người trưởng thành tự chủ và tự lập. Những người lớn khác trong cộng đồng sẽ giúp đỡ ta đạt tới dấu mốc đó thông qua sự hỗ trợ để ta có thể tự ra quyết định và hành động.
Tuy nhiên, sẽ luôn có một số người lớn và các thành viên trong cộng đồng không chấp nhận điều này. Họ trừng phạt chúng ta vì ta được độc lập. Họ không ủng hộ các quyết định của ta. Vì vậy, ta không phát triển được sự tự chủ. Chúng ta bị kẹt trong Giai đoạn Một, mãi mãi bắt chước những người xung quanh, mãi mãi cố gắng làm hài lòng tất cả những người khác để chúng ta không bị phán xét.
Trong mỗi cá nhân lành mạnh “bình thường”, Giai đoạn Một sẽ kéo dài đến cuối tuổi vị thành niên và giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành. Đối với một số người, nó có thể kéo dài sang cả giai đoạn trở thành người lớn. Có vài người từng thức dậy một ngày ở tuổi 45 mới bất giác nhận ra rằng họ chưa bao giờ thực sự sống cho chính mình và tự trách móc mình đã làm gì với những năm tháng đã trôi qua trước đó.
Đây là Giai đoạn Một. Giai đoạn bắt chước. Chúng ta luôn luôn tìm kiếm sự chấp thuận và phê chuẩn, trong khi lại thiếu vắng tư duy độc lập và các giá trị của bản thân.
Chúng ta phải luôn ý thức được những tiêu chuẩn và kì vọng của những người xung quanh nhưng cũng phải đủ mạnh mẽ để hành động bất chấp những tiêu chuẩn và sự mong đợi của khác khi bản thân mình cảm thấy điều đó là cần thiết. Chúng ta cần phải phát triển khả năng hành động do mình và vì mình.
Giai đoạn Hai: Tự khám phá bản thân (Self-difcovery)
Trong Giai đoạn Một, chúng ta học cách hòa nhập với mọi người và văn hóa xung quanh. Giai đoạn Hai sẽ là lúc học hỏi điều gì làm chúng ta khác biệt với tất cả những sự vật đó. Điều này đòi hỏi chúng ta bắt đầu tự ra quyết định cho mình, tự thử thách mình, tự hiểu mình và khám phá ra điều gì khiến mình trở nên độc đáo.
Giai đoạn Hai sẽ bao gồm rất nhiều phép thử sai và chúng ta sẽ phải thử nghiệm: sống ở những nơi mới lạ, giao lưu với người mới, uống đồ mới và thử “quan hệ” với người lạ.
Trong Giai đoạn Hai của tôi, tôi rời quê hương và thăm thú khoảng 50 quốc gia gì đó. Giai đoạn Hai của anh trai tôi là dấn thân vào hệ thống chính trị ở thủ đô Washington. Giai đoạn Hai của mỗi người sẽ khác nhau đôi chút bởi vì mỗi chúng ta đều có đôi chút khác biệt.
Giai đoạn Hai là quá trình tự khám phá bản thân. Chúng ta thử nhiều thứ. Một số có thể thành công, một số có thể thất bại. Mục đích ở đây là để bạn chọn lấy cái nào đúng đắn và tiếp tục hành động.
Giai đoạn Hai kéo dài cho tới khi chúng ta bắt đầu đối mặt với những giới hạn của mình. Điều này có thể làm nhiều người khó chịu. Và mặc dù có lẽ bạn đã biết qua Oprah Winfrey (nhà từ thiện, người dẫn chương trình Talk show rất nổi tiếng, nhà xuất bản tạp chí…) và Deepak Chopra (tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng như Không tuổi tác, không thời gian, Sự Sống – Cái chết, Bảy quy luật tinh thần của thành công…) nhưng tôi vẫn muốn nhấn mạnh rằng việc khám phá ra được những giới hạn của mình là một điều hoàn toàn tốt và lành mạnh.
Bạn chắc chắc sẽ kém ở khoản nào đó, bất kể bạn có cố gắng đến mức nào. Và bạn cần biết chúng là gì. Tôi không được trời phú cho tài năng xuất sắc ở bất kì môn thể thao nào cả. Thật đáng buồn khi biết được nó nhưng điều quan trọng là tôi hiểu thực tế là như vậy. Tôi cũng chỉ giỏi tự nấu ăn cho mình ngang với em bé làm văng món nước sốt táo khắp sàn nhà. Chúng ta đều cần phải học được rằng mình dốt thứ gì. Và biết được điều này càng sớm trong cuộc đời càng tốt.
Vậy nên, chúng ta không giỏi ở một vài thứ. Và cuối cùng, bạn cũng sẽ học được rằng có những thứ rất tuyệt vời trong ngắn hạn, nhưng rồi sẽ chán dần sau một vài năm. Du lịch thế giới là một ví dụ. Tán tỉnh cơ số người khác là 1 ví dụ thứ hai. Uống rượu vào tối thứ 3 là ví dụ thứ ba. Còn rất nhiều nữa. Tin tôi đi.
Biết được những giới hạn của bạn rất quan trọng bởi vì cuối cùng bạn phải nhận ra chân lý rằng thời gian của bạn trên Trái Đất này cũng giới hạn và vì vậy bạn nên đầu tư nó vào những thứ có ý nghĩa nhất. Điều này có nghĩa là chỉ bởi vì bạn có thể làm nó thì không có nghĩa là bạn nên làm nó, bởi vì bạn thích kiểu người này không có nghĩa là bạn nên ở mãi với họ. Mọi thứ đều có chi phí cơ hội và bạn không thể có tất cả.
Tôi biết một vài người không bao giờ cho phép mình cảm thấy giới hạn – hoặc là bởi vì họ từ chối thừa nhận sai lầm hoặc bởi vì họ tự huyễn hoặc rằng mình không có giới hạn. Những người này sẽ bị kẹt lại trong Giai đoạn Hai.
Có những người “cứ mãi khởi nghiệp” khi đã 38 tuổi, vẫn sống với mẹ và vẫn không kiếm ra được đồng nào sau 15 năm cố gắng. Có những “diễn viên đầy tham vọng” vẫn đang làm bồi bàn và không thử vai diễn nào trong 2 năm. Có những người không thể có một mối quan hệ lâu dài bởi vì họ luôn luôn có cảm giác rằng sẽ luôn có một ai đó tốt hơn xuất hiện. Họ là những người cố xua đuổi các sai lầm bằng cách “giải phóng” sự tiêu cực vào vũ trụ hoặc “khử bỏ” tất cả những sai lầm đó ra khỏi cuộc đời mình.
Đến một lúc nào đó, tất cả chúng ta đều phải thừa nhận chân lý: cuộc đời này rất ngắn ngủi, mọi ước mơ của ta đều không thể thành hiện thực; vì vậy, chúng ta nên cẩn thận lựa và chọn thứ gì chúng ta làm tốt nhất và toàn tâm toàn ý với nó.
Tuy nhiên, những người mắc kẹt trong Giai đoạn Hai dành phần lớn thời gian để tự thuyết phục mình điều ngược lại. Rằng họ không bao giờ có giới hạn. Rằng họ có thể vượt qua tất cả. Rằng cuộc đời họ là sự phát triển và đi lên không bao giờ ngừng, trong khi ai cũng thể nhìn thấy rõ ràng họ chỉ đang dẫm chân tại chỗ.
Với những cá nhân lành mạnh, Giai đoạn Hai bắt đầu từ giữa – cuối tuổi vị thành niên và kéo dài cho đến giữa độ tuổi 20 – 30 hoặc giữa 30 – 40 tuổi. Những ai vẫn mãi kẹt trong Giai đoạn Hai thường được mọi người gọi là mắc “Hội chứng Peter Pan” – những kẻ lông bông cả đời, luôn luôn đi tìm bản thân mình, nhưng không tìm thấy gì cả.
Giai đoạn Ba: Toàn tâm toàn ý (Commitment)
Một khi bạn đã đẩy mình đến những giới hạn và/hoặc là biết được những gì mình kém (ví dụ: thể thao, nghệ thuật nấu ăn) hoặc là hiểu rằng các cuộc vui sẽ đến lúc tàn (ví dụ: hội hè, chơi điện tử, thủ dâm…) thì bạn sẽ còn lại những thứ a) thực sự quan trọng với bạn, và b) bạn không đến nỗi quá tồi. Bây giờ là lúc bạn cần ghi dấu lên thế giới này.
Giai đoạn Ba là giai đoạn tạo nền móng vững chắc cho cuộc đời mỗi người. Bạn đã chia tay những người kìm hãm mình. Bạn đã tạm biệt những trò chơi vô bổ, lãng phí thời gian. Bạn đã giã từ những giấc mơ ngày xưa mà chắc chắc không thể sớm thành hiện thực.
Vậy nên bạn cần tập trung hết sức vào thứ bạn giỏi nhất và tốt nhất cho bạn. Bạn cần tập trung vào những mối quan hệ quan trọng nhất trong đời. Bạn cần tập trung vào sứ mệnh duy nhất trong đời bạn, dù là giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng trên thế giới hay trở thành một nghệ sĩ vẽ kỹ thuật số hoặc trở thành một chuyên gia về não bộ, hay có những đứa con đáng yêu chảy đầy nước mũi. Dù nó là gì đi chăng nữa, Giai đoạn Ba là lúc bạn hoàn thành mọi thứ mình ao ước.
Giai đoạn Ba là lúc bạn tối đa hóa khả năng của mình trong cuộc đời này. Tất cả chỉ là xây dựng gia tài của bạn. Bạn sẽ để lại gì cho cuộc đời khi bạn ra đi? Mọi người sẽ nhớ về bạn bằng cách nào? Dù đó là một nghiên cứu đột phá, một phát kiến mới tuyệt vời hay một gia đình đáng yêu, Giai đoạn Ba là lúc bạn thay đổi thế giới này khác đi một chút so với lúc mà bạn hiểu được nó.
Giai đoạn Ba sẽ kết thúc khi có sự hợp nhất của hai thứ: 1) Bạn cảm thấy như thế mình không còn gì có thể phấn đấu được nữa, 2) bạn đã già, mệt và thấy rằng mình nên uống martini và chơi trò giải ô chữ cả cuộc đời còn lại.
Đối với những người “bình thường, Giai đoạn Ba thường kéo dài từ khoảng 30 tuổi tới tuổi nghỉ hưu.
Những người bị mắt kẹt ở Giai đoạn Ba thường là do không biết buông bỏ đam mê của mình và luôn ham muốn nhiều hơn. Chính vì vậy họ sẽ luôn khao khát phấn đấu đến tận 70 hay 80 tuổi.
Giai đoạn Bốn: Di sản (Legacy)
Khi đến giai đoạn này, mọi người đã dành khoảng 50 năm để đầu tư vào những thứ họ tin rằng là có ý nghĩa và quan trọng. Họ đã làm được những điều tuyệt vời, làm việc chăm chỉ, đạt được mọi thứ mình có, có thể đã có một gia đình hay một quỹ từ thiện hay tạo ra 1 sự đổi thay to lớn trong chính trị hay văn hóa và giờ họ đã toại nguyện. Họ đã đạt đến độ tuổi mà năng lượng và hoàn cảnh của họ không cho phép họ theo đuổi đam mê của mình xa hơn nữa.
Mục tiêu của giai đoạn này trở thành không chỉ tạo ra một di sản mà làm sao để đảm bảo nó vẫn tồn tại kể cả khi bạn đã ra đi.
Việc này đơn giản như việc bạn hỗ trợ và răn dạy con cháu của mình và ngắm nhìn chúng tận hưởng cuộc sống. Bạn cũng có thể giao phó lại các dự án hay công việc của mình cho các học trò hoặc thực tập sinh. Bạn cũng có thể là tham gia vào hoạt động chính trị nhiều hơn để khẳng định các giá trị của mình trong một xã hội đã đi qua quá nhiều xáo trộn.
Giai đoạn Bốn rất quan trọng về mặt tâm lý bởi vì nó khiến chúng ta dễ chấp nhận sự thật rằng ta rồi sẽ phải chết. Bởi vì là con người, chúng ta có một nhu cầu sâu thẳm muốn cảm thấy rằng cuộc đời của mình có một ý nghĩa gì đấy. Thứ ý nghĩa chúng ta luôn luôn tìm kiếm về bản chất chính là cơ chế tâm lý phòng vệ chống lại sự khó hiểu của cuộc sống này và sự không thể tránh khỏi của cái chết. Đánh mất ý nghĩa đó hoặc nhìn nó tuột khỏi tầm tay, hoặc từ từ cảm thấy như thể thế giới này đã rời bỏ bạn lại phía sau, không khác nào phải đối diện trực diện với sự lãng quên và để nó nuốt chửng bạn.
Bài học cần rút ra là gì?
Đi qua mỗi giai đoạn cuộc đời giúp chúng ta có thể kiểm soát hạnh phúc và sự thịnh vượng của mình tốt hơn.
Trong mỗi giai đoạn, hạnh phúc trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào các giá trị nội tại, có thể kiểm soát và bớt dựa vào các yếu tố bên ngoài của thế giới không ngừng thay đổi.
Xung đột giữa các giai đoạn
Các giai đoạn sau không thay thế các giai đoạn trước đó. Chúng vượt lên trên nó. Trong Giai đoạn Hai mọi người vẫn quan tâm đến việc được người khác chấp thuận. Họ chỉ quan tâm nhiều hơn đến thứ gì khác. Trong Giai đoạn Ba, mọi người vẫn quan tâm tới việc thúc đẩy những giới hạn của chính mình. Chỉ là họ quan tâm nhiều hơn đến những cam kết mà mình đã đặt ra.
Mỗi giai đoạn đại diện cho sự xáo trộn các ưu tiên trong cuộc đời mỗi người. Chính vì lý do này, mà khi chuyển dịch từ một giai đoạn này sang giai đoạn khác, mọi người thường sẽ trải nghiệm sự mất mát các mối quan hệ. Nếu bạn đang ở Giai đoạn Hai và tất cả bạn bè của bạn vẫn đang ở đó, rồi đột nhiên bạn hạ quyết tâm, lao vào Giai đoạn Ba để xây dựng sự nghiệp, nhưng những người bạn của mình vẫn còn đang đi tìm kiếm bản thân thì sẽ xảy ra sự mất kết nối căn bản giữa các giá trị của bạn và của họ.
Thật khó để vượt qua được điều này.
Nói chung, mọi người sẽ phóng chiếu giai đoạn của họ lên mọi người xung quanh mình. Những người ở Giai đoạn Một sẽ phán xét những người khác qua khả năng họ có được xã hội chấp nhận hay không. Những người ở Giai đoạn Hai sẽ phán xét những người khác bằng khả năng vượt qua các giới hạn của chính mình và thử những thứ mới. Những người ở Giai đoạn Ba sẽ phán xét những người khác dựa trên những cam kết cuộc đời của họ và những thành tựu họ có thể đạt được. Những người ở Giai đoạn Bốn sẽ phán xét người khác dựa về những giá trị mà họ bảo vệ và những thứ họ đã chọn sống vì nó.
Giá trị của chấn thương tâm lý (Trauma)
Phát triển bản thân thường được mô tả như một sự tiến bộ trải đầy hoa lệ, đi từ 1 kẻ ngu ngốc đến người đã được khai sáng – có rất nhiều hoan lạc, bước đi tự hào trên thảm hoa và đập tay với 2000 người tại một buổi hội thảo mà bạn phải trả rất nhiều tiền để tham dự.
Nhưng sự thật là những chuyển giao trong các giai đoạn của cuộc đời thường được kích hoạt bởi những dư chấn hay những sự kiện cực kì tiêu cực. Một lần suýt chết. Một cuộc li hôn. Một tình bạn đổ vỡ hay sự ra đi của người thân yêu.
Vết thương làm chúng ta lùi lại và đánh giá lại những động lực sâu thẳm nhất và các quyết định mà mình đã đưa ra. Nó cho phép chúng ta suy tư về việc liệu những chiến lược theo đuổi hạnh phúc của chúng ta có thực sự thành công hay không.
Điều gì làm chúng ta mắc kẹt
Có một thứ làm chúng ta mắt kẹt ở mỗi giai đoạn: cảm giác chưa bao giờ là đủ.
Giải pháp cho mỗi giai đoạn này là hãy nhìn lại.
Và cuộc đời vẫn sẽ tiếp diễn.
