EN |
VN
Tính cách làm nên con người của chúng ta. Nó ảnh hưởng đến gần như mọi khía cạnh trong cuộc sống của ta, bao gồm cả những công việc ta chọn để kiếm sống, cách chúng ta tương tác với gia đình và lựa chọn bạn bè hay người bạn đời của mình.
Nhưng những yếu tố nào ảnh hưởng đến tính cách của chúng ta? Liệu chúng ta có thể thay đổi tính cách của mình, hay các đặc điểm tổng thể sẽ không thay đổi trong suốt cuộc đời?
Vì tính cách là một chủ đề thú vị nên nó đã trở thành một trong những đề tài được nghiên cứu nhiều nhất trong tâm lý học. Nhờ tất cả các nghiên cứu này, các nhà tâm lý học đã học được rất nhiều điều về những điều ảnh hưởng đến tính cách cũng như những ảnh hưởng của chúng đến hành vi của chúng ta.
1. Thứ Tự Sinh Ảnh Hưởng Đến Tính Cách
Chắc hẳn bạn đã từng nghe đến khái niệm này trước đây. Con đầu lòng thường được mô tả là “hay ra lệnh” hoặc “có trách nhiệm”, trong khi những đứa con út đôi khi được mô tả là “vô trách nhiệm” hoặc “bốc đồng”. Nhưng liệu những định kiến phổ biến này có chính xác không?
Trong nhiều thập kỷ, các ấn phẩm tâm lý học đại chúng đã nói về những ảnh hưởng của thứ tự sinh đối với tính cách, nhưng cho đến nay vẫn chưa đưa ra được bằng chứng thuyết phục về điều này. Một số nghiên cứu thực nghiệm đã chỉ ra rằng thứ tự sinh và quy mô gia đình thực sự có thể có tác động đến tính cách.
Một nghiên cứu thậm chí còn phát hiện ra rằng thứ tự sinh có thể ảnh hưởng đến lựa chọn bạn bè và người bạn đời của bạn. Những người con đầu có xu hướng kết giao với những người con đầu khác, tương tự ở những người con thứ hai và con út.
Một nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí PNAS (Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ) cho rằng nhiều định kiến liên quan đến thứ tự sinh, chẳng hạn như con đầu lòng hống hách hoặc con út thiếu trách nhiệm, không hẳn là đúng.
Nghiên cứu được tiến hành với sự tham gia của hơn 5.000 người Mỹ, gần 4.500 người Anh và hơn 10.000 người Đức. Trong khi các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những đứa trẻ đầu lòng có xu hướng đạt điểm cao hơn trong các bài kiểm tra trí thông minh, họ cũng xem xét ảnh hưởng của thứ tự sinh đến bản tự báo cáo về 5 khía cạnh lớn của tính cách: sự hướng ngoại, bất ổn, dễ chịu, tận tâm và cởi mở.
Nghiên cứu này đã tìm thấy rất ít bằng chứng về mối liên hệ giữa thứ tự sinh và tính cách. Mặc dù điều này không có nghĩa là thứ tự sinh không ảnh hưởng đến tính cách, nhưng nó cho thấy rằng ta cần phải tìm hiểu thêm.
2. Tính Cách Là Tương Đối Ổn Định
Bạn có nghĩ rằng tính cách có thể thay đổi theo thời gian hay về cơ bản tính cách bạn đã được định sẵn? Các nghiên cứu trong thời gian dài về tính cách đã chỉ ra rằng một số phần cốt lõi nhất định của tính cách là cố định trong suốt cuộc đời.
Ba khía cạnh có xu hướng thay đổi khi chúng ta lớn lên là mức độ lo lắng, sự thân thiện và háo hức với những trải nghiệm mới lạ. Theo nhà nghiên cứu Paul T. Costa Jr., tính cách vẫn tương đối ổn định khi chúng ta lớn lên.
Trong một bài báo trên tờ New York Times, ông cho hay: “Những gì thay đổi theo thời gian là vai trò của bạn và những vấn đề quan trọng nhất đối với bạn. Mọi người có thể nghĩ rằng tính cách của họ đã thay đổi khi họ già đi, nhưng thực tế là thói quen của họ thay đổi, sự mạnh mẽ và sức khỏe, trách nhiệm và hoàn cảnh của họ — không phải tính cách cơ bản của họ”.
Gần đây, các nhà nghiên cứu đã lưu ý rằng một số đặc điểm tính cách có phần tăng và giảm theo thời gian.
Ví dụ, tính hướng ngoại và tâm lý bất ổn có xu hướng giảm trong khi sự tận tâm và dễ chịu có xu hướng tăng lên. Sự cởi mở có xu hướng đạt đến đỉnh điểm ở tuổi vị thành niên và thanh niên và giảm dần trong thời kỳ trưởng thành sau này.
3. Các Đặc Điểm Tính Cách Liên Quan Đến Một Số Đặc Điểm Nhất Định
Trong quá khứ, một số đặc điểm tính cách khác nhau bị nghi ngờ là nguyên nhân gây ra các chứng bệnh đặc biệt. Ví dụ, sự thù địch và gây hấn thường liên quan đến bệnh tim. Tuy nhiên, trong khi một số nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ này, các nghiên cứu khác lại chứng minh không tồn tại chúng.
Các nhà nghiên cứu đã sử dụng một kỹ thuật thống kê được gọi là phân tích tổng hợp để đánh giá lại nghiên cứu trước đây về mối liên hệ giữa tính cách và bệnh tật.
Họ phát hiện ra một số mối liên hệ chưa được chú ý trước đây giữa các đặc điểm nhân cách rối nhiễu thần kinh và năm căn bệnh: nhức đầu, hen suyễn, viêm khớp, loét dạ dày và bệnh tim.
Một nghiên cứu khác thì gợi ý rằng tính nhút nhát có thể có mối liên hệ với tuổi thọ ngắn.
4. Động Vật Cũng Có Tính Cách
Có khi nào thú cưng yêu quý của bạn cũng có một tính cách độc đáo không? Các nhà nghiên cứu động vật đã phát hiện ra hầu hết các loài động vật (từ nhện, chim đến voi) đều có tính cách riêng với sở thích, hành vi và thói quen tồn tại trong suốt cuộc đời.
Trong khi một người phê bình cho rằng điều này tượng trưng cho việc nhân hóa hoặc gán các đặc điểm của con người vào động vật, các nhà nghiên cứu tính cách động vật đã xác định được các mô hình hành vi nhất quán có thể được đo lường và kiểm tra theo kinh nghiệm.
5. Năm Đặc Điểm Tính Cách Cốt Lõi
Trong quá khứ, các nhà nghiên cứu đã tranh luận chính xác có bao nhiêu đặc điểm tính cách tồn tại. Các nhà nghiên cứu lâu năm như Gordon Allport cho rằng có tới 4.000 đặc điểm tính cách riêng biệt, trong khi những người khác như Raymond Cattell cho rằng chỉ có 16.
Ngày nay, nhiều nhà nghiên cứu về tính cách ủng hộ thuyết năm yếu tố tính cách, trong đó mô tả năm khía cạnh rộng của tính cách tạo nên nhân cách con người:
- Tính hướng ngoại
- Sự dễ chịu
- Sự tận tâm
- Tính bất ổn
- Sự cởi mở
6. Sở Thích Cá Nhân
Có thể bạn sẽ không ngạc nhiên khi biết rằng tính cách của bạn có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sở thích cá nhân của bạn, nhưng bạn sẽ ngạc nhiên khi biết được những ảnh hưởng này có thể lớn đến mức nào. Từ lựa chọn bạn bè đến sở thích âm nhạc, tính cách độc nhất của bạn có thể ảnh hưởng đến hầu hết mọi lựa chọn mà bạn có trong cuộc sống hàng ngày.
Chẳng hạn, trong khi bạn tự hào về việc cân nhắc kỹ lưỡng trước khi bầu cử cho một ứng cử viên, các nghiên cứu cho thấy rằng tính cách có thể đóng một vai trò quan trọng trong sở thích chính trị của bạn.
Một nghiên cứu được thực hiện tại Đại học Toronto cho thấy những cá nhân tự nhận mình là người bảo thủ có tính phục tùng kỷ luật cao hơn, trong khi những người tự nhận mình là người tự do thì có khả năng đồng cảm cao hơn.
Các nhà nghiên cứu gợi ý rằng xu hướng tính cách phục tùng kỷ luật hoặc dễ đồng cảm có thể có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sở thích chính trị.
7. Hồ Sơ Facebook và Tính Cách
Khi nghĩ về danh tính trên mạng của mọi người, bạn có thể tưởng tượng rằng hầu hết mọi người đều cố gắng thể hiện một phiên bản lý tưởng nhất về con người của họ. Suy cho cùng, trong hầu hết các tình huống trên mạng, bạn phải chọn thông tin bạn muốn tiết lộ. Bạn phải chọn những bức ảnh hấp dẫn nhất của mình để chia sẻ hoặc chỉnh sửa và duyệt lại bình luận của mình trước khi đăng.
Đáng ngạc nhiên là một nghiên cứu đã phát hiện ra rằng hồ sơ Facebook thực sự truyền tải tính cách thực của bạn khá tốt. Nghiên cứu được tiến hành với hồ sơ trực tuyến của 236 sinh viên đại học ở Hoa Kỳ. Những người tham gia cũng điền vào bảng câu hỏi được thiết kế để đo lường các đặc điểm tính cách bao gồm sự hướng ngoại, dễ chịu, tận tâm, tính bất ổn và sự cởi mở.
Những người quan sát sau đó đánh giá tính cách của người tham gia dựa trên hồ sơ trực tuyến và so sánh chúng với kết quả của bảng câu hỏi tính cách.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người quan sát có thể đọc gần như chính xác tính cách của một người dựa trên hồ sơ Facebook của họ.
Nhà tâm lý học kiêm tác giả Sam Gosling giải thích: “Tôi nghĩ rằng việc có thể thể hiện chính xác tính cách góp phần tạo nên sự phổ biến của mạng xã hội theo hai cách. Đầu tiên, nó cho phép chủ sở hữu hồ sơ tiết lộ cho người khác biết họ là ai và điều này đáp ứng nhu cầu cơ bản là được người khác biết tới. Thứ hai là, người xem hồ sơ cảm thấy họ có thể tin tưởng vào thông tin họ thu thập được từ hồ sơ mạng xã hội, và từ đó tạo dựng niềm tin của họ vào toàn bộ hệ thống.”
8. Rối Loạn Nhân Cách
Ước tính có 9,1% người trưởng thành ở Hoa Kỳ có các triệu chứng của ít nhất một chứng rối loạn nhân cách. Các nhà nghiên cứu đã xác định được một số yếu tố có thể góp phần khởi phát các rối loạn nhân cách như rối loạn ám ảnh cưỡng chế và rối loạn nhân cách ranh giới. Các yếu tố này bao gồm:
- Di truyền học
- Mối quan hệ đồng đẳng
- Tính nhạy cảm cao
- Bị lạm dụng bằng lời nói
- Sang chấn thời thơ ấu
9. Những Đặc Điểm Chính Hiếm Có
Nhà tâm lý học Gordon Allport đã mô tả những đặc điểm chính về tính cách là những đặc điểm chi phối cuộc sống của một cá nhân, đến mức mà người đó được biết đến và nhận diện bởi đặc điểm đó. Tuy nhiên, những đặc điểm này thường được coi là hiếm có.
Trong nhiều trường hợp, con người trở nên nổi tiếng với những đặc điểm này đến nỗi tên của họ đồng nghĩa với kiểu tính cách đó.
Hãy xem xét nguồn gốc của những thuật ngữ phổ biến này: Freudian (người theo học thuyết Freud), Machiavellian (xảo quyệt, xu hướng Machiavelli), ái kỷ (narcissistic), Don Juan và Christ-like (những người hành xử như Chúa Jesus). Đối với hầu hết mọi người, tính cách bao gồm sự pha trộn của các đặc điểm chính và thứ yếu. Đặc điểm chính tạo nên nền tảng cốt lõi của nhân cách, trong khi những đặc điểm thứ yếu thường liên quan đến sở thích, thái độ và hành vi theo tình huống.
10. Thú Cưng & Tính Cách Của Bạn
Bạn nghĩ mình là “người thích chó” hay “người thích mèo” hơn? Theo một nghiên cứu, câu trả lời của bạn thực sự có thể tiết lộ thông tin quan trọng về tính cách của bạn.
Trong một nghiên cứu được thực hiện với 4.500 người, các nhà nghiên cứu đã hỏi những người tham gia xem họ nghĩ mình là người thích chó hay người thích mèo hơn. Những người này cũng đã hoàn thành một bài khảo sát tính cách đo lường một số đặc điểm chính bao gồm sự tận tâm, cởi mở, tính bất ổn và sự dễ chịu.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng những người tự nhận mình là người thích chó có xu hướng hướng ngoại hơn và mong muốn làm hài lòng người khác, trong khi những người tự mô tả mình là người thích mèo có xu hướng hướng nội và tò mò hơn.
Theo nhà nghiên cứu Sam Gosling, nhà tâm lý học tại Đại học Texas-Austin, kết quả này có thể có ý nghĩa quan trọng trong lĩnh vực trị liệu bằng thú cưng (pet therapy). Bằng cách sử dụng sàng lọc tính cách, các nhà trị liệu có thể gắn kết những người có nhu cầu với những con vật phù hợp nhất với tính cách của họ.
