Hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung (Centrally planned economy) là gì?

Hình minh hoạ (Nguồn: pinterest)

Hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung

Khái niệm

Hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung trong tiếng Anh được gọi là centrally planned economy hay command economy.

Một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung là một hệ thống kinh tế trong đó đất đai, nhà xưởng và những nguồn lực kinh tế khác của quốc gia là thuộc sở hữu Nhà nước.

Chính phủ thực hiện gần như tất cả các quyết định liên quan tới kinh tế bao gồm: Sản xuất như thế nào, sản xuất cái gì, sản xuất cho ai, giá cả của sản phẩm, của lao động và của vốn là như thế nào.

Trong một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung Chính phủ được coi là người ra quyết định cao nhất và tốt hơn bất kì một nhà kinh doanh hay người tiêu dùng nào trong việc phân bổ các nguồn lực.

Nguyên nhân suy thoái

Vào cuối thập kỉ 80 của thế kỉ XX sự suy thoái của hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung bắt đầu xuất hiện. Các nhà khoa học cho rằng sự suy thoái của hệ thống kinh tế kế hoạch hóa tập trung là bởi sự kết hợp của bốn nguyên nhân chính sau đây:

– Không tạo lập được giá trị kinh tế: các nhà lập kế hoạch trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung ít quan tâm tới việc sản xuất những hàng hóa và dịch vụ có chất lượng ở mức chi phí tối thiểu.

Tham khảo: Hội Doanh nhân trẻ tỉnh Đồng Nai (Dong Nai Young Entrepreneurs' Organization) là gì?

Họ không nhận thấy rằng việc tạo ra giá trị kinh tế cho khách hàng và thỏa mãn nhu cầu người tiêu dùng là cơ sở của sự thành công trong các hoạt động kinh tế và kinh doanh.

– Không tạo ra động lực để thúc đẩy sự phát triển: Khi chính phủ sở hữu hầu hết các nguồn lực kinh tế sẽ làm suy giảm những động lực cho việc tối đa hóa lợi ích thu được.

Có rất ít động lực để tạo ra công nghệ mới, sản phẩm mới, phương thức sản xuất mới… Kết quả là ít hoặc không có tăng trưởng kinh tế và mức sống người lao động luôn bị duy trì trong tình trạng thấp.

– Không đạt được mức độ phát triển như mong muốn: Sự phát triển kinh tế với tốc độ cao đáng kinh ngạc của bốn “con rồng” Châu Á (Hồng Kông, Singapore, Hàn Quốc, và Đài Loan) đã thức tỉnh các quốc gia chậm phát triển với nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung.

Họ nhận ra rằng, một hệ thống kinh tế dựa trên sở hữu tư nhân có khả năng thúc đẩy sự tăng trưởng tốt hơn là dựa vào nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung.

Tham khảo: Bao bì (Packaging) là gì? Chức năng của bao bì

– Không thỏa mãn nhu cầu người tiêu dùng: Thực tế cho thấy, tại nhiều nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, mức sống của người tiêu dùng đã bị trượt xuống thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong nền kinh tế thị trường.

Mặc dù về mặt nguyên lí, kinh tế kế hoạch hóa tập trung với mục tiêu là tạo ra một hệ thống công bằng hơn đối với quá trình phân chia của cải nhưng hệ thống này đã không cung cấp đủ ngay cả những sản phẩm thiết yếu như thực phẩm, các dịch vụ công cộng, nhà ở hoặc những sản phẩm phục vụ cho nhu cầu cuộc sống hàng ngày.

(Tài liệu tham khảo: Kinh doanh quốc tế, Trung tâm đào tạo từ xa, ĐH Kinh tế Quốc dân)