Tư duy phản biện là gì? Rèn luyện kỹ năng phản biện

Trong thời đại công nghệ thông tin, các tin giả, dữ liệu trái chiều và những thông tin sai lệch cần được xử lý mỗi ngày. Với bối cảnh đó, tư duy phản biện là cách duy nhất để hiểu về thế giới này. Tư duy phản biện được xem là một khía cạnh quan trọng của bất kỳ nghề nghiệp nào, nhằm suy luận một cách khách quan các sự kiện mà không mang tính thiên vị, giải quyết các thách thức một cách sáng tạo và đưa ra các câu trả lời thực tế.

Phản biện là gì?

Phản biện là quá trình sử dụng lập luận, chứng cứ và logic để bác bỏ hoặc đối luận với một quan điểm, ý kiến hoặc tuyên bố nào đó. Nó liên quan đến việc cung cấp lý do và bằng chứng để chứng minh rằng một quan điểm nào đó là sai hoặc không hợp lý. Phản biện thường được thực hiện bằng cách sử dụng các luận điểm logic và thông tin thực tế để chứng minh một quan điểm mới, hoặc để bác bỏ hoặc chỉnh sửa một quan điểm hiện tại.

Trong phản biện, người tham gia cần phải tập trung vào việc xây dựng lập luận mạnh mẽ dựa trên các chứng cứ có thể kiểm chứng được. Điều này đòi hỏi khả năng phân tích, suy luận logic và khả năng diễn đạt rõ ràng. Mục tiêu của phản biện là tạo ra một cuộc thảo luận có giá trị và mang tính thuyết phục để làm sáng tỏ một vấn đề hoặc thay đổi quan điểm của người nghe hoặc đọc.

Phản biện không chỉ giúp hiểu rõ hơn về các quan điểm khác nhau mà còn giúp chúng ta cải thiện khả năng suy luận, lập luận và trình bày.

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện (Critical Thinking) là quá trình tư duy phân tích đưa ra những đánh giá hợp lý, lập luận logic và được cân nhắc kỹ lưỡng thông qua khả năng đặt những câu hỏi như tại sao, làm thế nào, bằng cách gì, như thế nào,… về những gì được đọc, nghe, nói hoặc viết.

Tư duy phản biện được xây dựng dựa trên những lý tưởng trí tuệ phổ quát, bao gồm: sự rõ ràng, đúng đắn, chính xác, nhất quán, phù hợp, bằng chứng vững chắc, lập luận xuất sắc, sâu sắc và công bằng. Điều này đòi hỏi phải xem xét lại những yếu tố tư duy tiềm ẩn trong mọi lập luận: vấn đề, mục đích, giả định, hậu quả và ý nghĩa, hệ quy chiếu,…

Tư duy phản biện rất hữu ích trong nhiều tình huống, bao gồm đánh giá thông tin trên phương tiện truyền thông, tham gia vào cuộc thảo luận và tranh luận xây dựng, đưa ra quyết định thông minh dựa trên thông tin có sẵn và cải thiện khả năng giải quyết vấn đề.

2 Loại tư duy phản biện phổ biến

Tư duy phản biện tự điều chỉnh

Tư duy phản biện tự điều chỉnh là quá trình mà mỗi cá nhân sẽ tự tranh luận với những suy nghĩ, quan điểm của chính mình. Trước một vấn đề, mỗi người có thể có những suy nghĩ, ý kiến chủ quan khác nhau, chúng có thể đúng hoặc sai. Người có tư duy phản biện tự điều chỉnh sẽ biết tự đánh giá, phản bác lại ý kiến đó nhằm tự hoàn thiện và đưa ra kết luận phù hợp nhất.

Tư duy phản biện ngoại cảnh

Tư duy phản biện ngoại cảnh là quá trình đưa ra những suy nghĩ, ý kiến khách quan mà bản thân mỗi người cho là đúng nhằm phản biện với những ý kiến sai lệch về một vấn đề nào đó. Trước bất kỳ một tổ chức, tập thể nào thì mỗi người cũng đều có những quan điểm, lập luận khác nhau, điều này dễ gây nên những ý kiến trái chiều nhằm bảo vệ quan điểm của mình.

Qua đó, tư duy phản biện ngoại cảnh sẽ giúp chúng ta biết tổng hợp, đánh giá những ý kiến, lập luận của người khác một cách khách quan. Từ đó có thể giải quyết vấn đề một cách lành mạnh và đúng đắn nhất.

6 Cấp độ trong tư duy phản biện

• Cấp độ 1: The Unreflective Thinker
• Cấp độ 2: The Challenged Thinker
• Cấp độ 3: The Beginning Thinker
• Cấp độ 4: The Practical Thinker
• Cấp độ 5: The Advanced thinker
• Cấp độ 6: The Master Thinker

Cấp độ 1: The Unreflective Thinker

Ở cấp độ này, chúng ta có thể hiểu rằng tư duy phản biện không hề tồn tại. Một người không phản ánh được suy nghĩ của bản thân, chỉ hành động dựa vào những ý kiến của người khác. Họ bốc đồng, thiếu những kỹ năng quan trọng để phân tích những suy nghĩ của mình.

Những người ở cấp độ này thường không áp dụng những tiêu chuẩn liên quan đến suy nghĩ, chẳng hạn như tính logic, độ chính xác,… Vì vậy mà họ không nhận ra được rằng, còn rất nhiều vấn đề mà bản thân chưa biết.

Cấp độ 2: The Challenged Thinker

Những người ở cấp độ này đã có nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của tư duy phản biện, đồng thời nhận ra thiếu sót này của bản thân. Họ cũng có ý thức khắc phục bằng cách đưa ra những suy nghĩ, quan điểm, góc nhìn khách quan, tuy nhiên vẫn còn hời hợt, không thực sự tập trung.

Cũng vì những điều này mà họ có thể ngộ nhận rằng mình thông minh, sâu sắc hơn người khác, khiến việc nỗ lực rèn luyện để tiến lên những cấp độ tiếp theo khá khó khăn.

Cấp độ 3: The Beginning Thinker

Ở cấp độ thứ 3 này, mỗi cá nhân sẽ chủ động kiểm soát những suy nghĩ, hành vi của họ trong các lĩnh vực rộng lớn hơn. Họ hiểu rằng những suy nghĩ của mình có thể có những điểm mù và các hạn chế nên tìm cách khắc phục những vấn đề này.

Bên cạnh đó, những người ở cấp độ này cũng bắt đầu phát triển các tiêu chuẩn bên trong cao hơn về sự rõ ràng, logic, tính chính xác, đồng thời nhận ra vai trò cảm xúc và cái tôi trong tư duy phản biện. Họ bắt đầu có phản ứng nhanh hơn với những lời chỉ trích, phản hồi, đồng thời sử dụng chúng để điều chỉnh hướng suy nghĩ của bản thân.

Cấp độ 4: The Practical Thinker

Một người đạt cấp độ tư duy ở mức này sẽ dễ dàng nhận ra thiếu sót của bản thân và tự phát triển một số kỹ năng cần thiết để giải quyết chúng. Họ sẽ rèn luyện thói quen suy nghĩ tốt hơn, bằng cách phát triển một kế hoạch bài bản, có hệ thống các phương pháp thực hành nhằm thực hiện các bước cải tiến tăng dần và có kiểm soát.

Cấp độ 5: The Advanced thinker

Những người ở cấp độ này có tư duy phản biện gần như trở thành một thói quen khi nhìn vào các vấn đề trong cuộc sống. Họ thường có thể phát hiện ra những định kiến trong suy nghĩ, hiểu biết của chính họ và từ quan điểm của người khác. Những người này luôn nghiêm khắc trong việc tự phê bình, đồng thời có những kế hoạch bài bản trong quá trình cải thiện bản thân.

Cấp độ 6: The Master Thinker

Đây là cấp độ mà tư duy phản biện đã trở thành một kiểu phản xạ của não bộ, những người đạt đến cấp độ này chính là những người có tư duy bậc thầy trong việc kiểm soát hoàn toàn cách họ đưa ra quyết định và xử lý thông tin. 

Họ không ngừng nâng cao kỹ năng tư duy bằng cách thực hành thường xuyên, nâng tầm suy nghĩ lên mức nhận thực có ý thức. Tuy nhiên, nhiều nhà tâm lý học cho rằng, con người khó có thể đạt đến cấp độ bậc thầy này.

Tầm quan trọng của tư duy phản biện

Tư duy phản biện đóng vai trò quan trọng trong việc ra quyết định thông minh, giải quyết vấn đề hiệu quả, đánh giá thông tin đúng sai, xây dựng luận điểm thuyết phục, phát triển kiến thức và sự hiểu biết, tạo sự đổi mới và phát triển bản thân. Tư duy phản biện không chỉ là kỹ năng giúp cải thiện công việc và cuộc sống cá nhân mà còn đóng góp vào sự phát triển của cộng đồng và xã hội.

Yếu tố mà nhà tuyển dụng yêu cầu

Nhà tuyển dụng ngày nay hầu hết đều yêu cầu kỹ năng tư duy phản biện đối với ứng viên. Bất kể là ngành nghề, lĩnh vực nào, tư duy phản biện đều rất cần thiết và quan trọng để thực hiện công việc một cách tốt nhất.

Chẳng hạn như một y tá phân loại sẽ phân tích các trường hợp nặng – nhẹ và quyết định thứ tự điều trị cho bệnh nhân. Một thợ sửa ống nước đánh giá các vật liệu phù hợp nhất với một địa hình cụ thể.

Ra quyết định tốt hơn

Những người có tư duy phản biện hầu hết đều đưa ra quyết định, lựa chọn đúng đắn và tốt nhất, chẳng hạn như việc có nên thay đổi nghề nghiệp hay không, điều này rất cần một tư duy phản biện tốt. Nó thúc đẩy việc đánh giá, phân tích, quan sát ở nhiều khía cạnh và lựa chọn lập luận khách quan thay vì phản ứng cảm xúc tức thì của bản thân.

Nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề

Những người có khả năng tư duy phản biện thường chọn lọc và đánh giá các thông tin, bằng chứng, lập luận một cách khách quan và logic, điều này giúp phát hiện ra vấn đề và nhanh chóng tìm ra giải pháp khả thi, từ đó tăng khả năng giải quyết vấn đề hiệu quả. Họ kiên nhẫn và cam kết trong việc xử lý vấn đề, giống như Albert Einstein – một trong những ví dụ điển hình về tư duy phản biện, ông đã nói “Không phải tôi quá thông minh, chỉ là tôi ở lại với các vấn đề lâu hơn.”

Thúc đẩy sáng tạo

Tư duy phản biện giúp đưa ra những ý tưởng mới lạ, hữu ích và phù hợp với vấn đề đang cần giải quyết. Bằng một tư duy phản biện tốt, mỗi cá nhân có thể phân tích, đánh giá, khám phá một vấn đề từ nhiều khía cạnh khác nhau. Điều này mở ra cơ hội cho việc tìm kiếm các giải pháp mới và cách tiếp cận khác nhau.
Tư duy phản biện khuyến khích việc đặt câu hỏi, thách thức những quan điểm thông thường và tìm kiếm những góc nhìn mới. Điều này kích thích sự sáng tạo, khả năng thích ứng và mong muốn khám phá, tìm tòi của mỗi cá nhân.

Thúc đẩy nền kinh tế tri thức

Nền kinh tế hiện đại với sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin, điều này đặt ra những nhu cầu cao hơn về tư duy của con người. Đặc biệt là kỹ năng tư duy phản biện, phân tích thông tin khách quan, đa chiều, tích lũy nhiều kiến thức đa dạng, vận dụng linh hoạt trí óc vào việc giải quyết vấn đề. Những điều này sẽ thúc đẩy một nền kinh tế tri thức, với những cải tiến mới và phù hợp hơn.

Cải thiện kỹ năng thuyết trình và ngôn ngữ

Tư duy phản biện giúp đưa ra những suy nghĩ rõ ràng cùng lập luận logic, điều này có thể cải thiện cách mà mỗi người diễn đạt ý tưởng, biết cách sắp xếp từ ngữ, diễn đạt rõ ràng bằng lời nói. Có thể nói, những người có tư duy phản biện xuất sắc thường có kỹ năng thuyết trình và khả năng ngôn ngữ rất tốt.

Phản chiếu bản thân (self-reflection)

Bằng cách đánh giá, phân tích những suy nghĩ, hành động hay quyết định của bản thân một cách khách quan và có căn cứ, tư duy phản biện giúp phản chiếu bản thân rõ ràng hơn, đồng thời phát triển các kỹ năng tự đánh giá, tự nhận thức.

Đặc điểm của một người có tư duy phản biện

• Dễ dàng giao lưu hơn với những người không cùng quan điểm: Người có khả năng giao tiếp, không ngại phản biện, nhanh chóng giải quyết khi có xung đột. Đặc biệt, khi tiếp xúc với những người không cùng quan điểm, mỗi cá nhân sẽ có cơ hội tiếp xúc với thông tin, kiến thức mới, tạo ra những góc nhìn đa chiều và khách quan hơn.

• Tham khảo, dẫn chứng, nguồn thông tin đa chiều: Luôn có cái nhìn toàn diện, đa chiều trước khi đưa ra kết luận hoặc hành động.

• Luôn có nhiều câu hỏi: Những người có tư duy phản biện thường có xu hướng đặt câu hỏi nhiều hơn để tìm hiểu sâu hơn về các vấn đề. Họ không dễ dàng chấp nhận những điều được coi là đương nhiên hay sẵn có. Thay vào đó, họ thường xuyên đặt các câu hỏi để thách thức, kiểm tra các giả định và xem xét vấn đề ở nhiều góc độ khác nhau.

• Không ngại thay đổi: Nhìn vấn đề một cách khách quan và logic. Nếu thấy rằng thay đổi đó mang lại nhiều lợi ích và mang tính khoa học, logic, họ sẽ đón nhận nó một cách thoải mái.

• Bị thu hút bởi những cách thức mới: Có xu hướng cởi mở với những cách thức mới nhưng không hẳn bị cuốn theo các xu hướng hay trào lưu. Họ chỉ đón nhận những điều mới thực sự hữu ích sau khi đã phân tích, đánh giá cẩn thận.

• Phân tích kỹ lưỡng trước khi ra quyết định: Tư duy phản biện đòi hỏi khả năng đánh giá các tình huống, xem xét các quan điểm khác nhau và đưa ra quyết định dựa trên các bằng chứng và lập luận có logic. Do đó, những người có tư duy phản biện thường không vội vàng ra quyết định, mà tìm cách thu thập đủ thông tin và phân tích kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.

• Luôn có nhiều ý tưởng mới mẻ: Khi được đưa vào một môi trường thích hợp, đồng thời có đủ kiến thức và kinh nghiệm, những người có tư duy phản biện thường có khả năng suy nghĩ sáng tạo và đưa ra những ý tưởng mới nhiều hơn.

• Không quan trọng hóa lời nói người khác: Những người có tư duy phản biện thường không quá quan trọng hóa lời nói của người khác, thay vào đó, họ tập trung vào việc đánh giá tính hợp lý và logic của các quan điểm và lập luận. Cố gắng xem xét các bằng chứng, dữ liệu để đưa ra quyết định đúng đắn, thay vì chỉ dựa trên cảm tính hoặc quan điểm cá nhân.

• Tự tin vào bản thân: Những người có tư duy phản biện tốt thường có phong thái tự tin hơn, tuy nhiên điều này không đồng nghĩa rằng họ tự kiêu và ngạo mạn. Họ luôn hiểu được rằng, tư duy phản biện đòi hỏi khả năng xem xét và đánh giá các quan điểm khác nhau để đưa ra quyết định dựa trên các bằng chứng và lập luận có logic.

Các kỹ năng cần có để phát triển tư duy phản biện

1. Kỹ năng quan sát
2. Kỹ năng giao tiếp
3. Kỹ năng phân tích
4. Kỹ năng đàm phán
5. Kỹ năng giải quyết vấn đề
6. Suy luận

Kỹ năng quan sát

Kỹ năng quan sát rất cần thiết để phát triển tư duy phản biện, khi quan sát một vấn đề, tình huống, chúng ta có thể thu thập nhiều thông tin, dữ kiện quan trọng để có cái nhìn toàn diện hơn. Điều này giúp phân tích, đánh giá, đưa ra lập luận logic và hợp lý. Kỹ năng quan sát đồng thời cũng giúp phát hiện những điểm không rõ ràng, những mâu thuẫn trong vấn đề, để từ đó đưa ra nhận định đáng tin cậy hơn.

Kỹ năng giao tiếp

Kỹ năng giao tiếp giúp mỗi cá nhân truyền đạt những ý kiến, quan điểm, lập luận một cách rõ ràng, logic và thuyết phục. Đồng thời biết cách lắng nghe, phân tích và hiểu được quan điểm của người khác, kỹ năng giao tiếp còn giúp xử lý các xung đột, thảo luận theo hướng xây dựng, tìm kiếm giải pháp.

Kỹ năng phân tích

Kỹ năng phân tích giúp phân rã một vấn đề thành các phần nhỏ, nhằm hiểu sâu hơn về bản chất bên trong. Kỹ năng này cũng giúp đánh giá tính logic, độ chính xác của các nguồn thông tin, tài liệu, đồng thời cung cấp khả năng suy luận một cách chính xác, điều này hỗ trợ rất nhiều cho tư duy phản biện.

Kỹ năng đàm phán

Bằng cách chủ động tìm kiếm và đánh giá các giải pháp khác nhau, cân nhắc các quan điểm, lập luận của các bên, có thể cải thiện rõ rệt khả năng tư duy phản biện của mỗi người. Ngoài ra, quá trình đàm phán cũng thường phải đặt những câu hỏi, phân tích, đánh giá nhiều quan điểm, giúp mỗi cá nhân tự tin hơn trong việc đưa ra quyết định.

Kỹ năng giải quyết vấn đề

Kỹ năng giải quyết vấn đề xuất sắc giúp mỗi người tiếp cận với vấn đề một cách cấu trúc và có hệ thống. Kỹ năng này giúp xác định nguyên nhân, thu thập những thông tin cần thiết, phân tích tình huống một cách logic và có tổ chức, xác định ưu, nhược điểm của từng phương án rồi mới đưa ra quyết định. Chính vì vậy, kỹ năng này là yếu tố không thể thiếu để hình thành và phát triển tư duy phản biện.

Suy luận

Suy luận là quá trình suy nghĩ, phân tích để đưa ra kết luận từ những dữ liệu, chứng cứ có sẵn. Trong tư duy phản biện, suy luận giúp đánh giá dữ liệu, đưa ra những luận điểm rõ ràng, quyết định hợp lý và logic. Suy luận đồng thời cũng giúp phát hiện và đối mặt với những điểm mâu thuẫn hoặc những giả định chưa hợp lý. Có thể thấy, đây là yếu tố hỗ trợ rất nhiều trong tư duy phản biện, giúp đưa ra những kết luận logic và có căn cứ.

Cách rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện

1. Đọc nhiều sách, tin tức
2. Thảo luận với người khác
3. Luôn đặt câu hỏi
4. Đọc và viết các bài luận
5. Thực hành giải quyết vấn đề
6. Sử dụng số liệu dẫn chứng
7. Thử nghiệm các phương pháp tư duy phản biện khác nhau

Đọc nhiều sách, tin tức

Đọc sách và tham khảo nhiều tài liệu về một lĩnh vực nào đó là một cách tuyệt vời để cải thiện kỹ năng tư duy phản biện. Các thể loại sách chuyên ngành giúp chúng ta hiểu sâu hơn về các chủ đề khác nhau, trong khi các bài báo, tin tức giúp cập nhật thông tin mới nhất về các vấn đề xã hội, kinh tế. Khi phản biện, hãy dùng những tư liệu này để đối chiếu, so sánh và đưa ra những phản biện thích hợp, nên nhớ, phản biện không phải là cố gắng cãi đến cùng, phản biện cũng là lắng nghe, ghi nhận và có thể là phải thay đổi suy nghĩ về một vấn đề nào đó.

Thảo luận với người khác

Thảo luận về các chủ đề khác nhau với người khác giúp chúng ta học được cách lắng nghe, hiểu về những góc nhìn đa dạng. Đây là một phương pháp hiệu quả để hình thành và cải thiện kỹ năng tư duy phản biện, nên nhớ rằng, cần giữ một tinh thần cởi mở và tôn trọng quan điểm của đối phương, tránh xảy ra những xung đột không cần thiết.

Luôn đặt câu hỏi

Thói quen làm việc và sống trong một môi trường đồng thuận có thể khiến chúng ta bị thiếu tư duy phản biện. Hãy cố gắng tránh sự đồng thuận một cách thụ động, bằng cách đặt ra các câu hỏi, tập trung vào các thông tin cần thiết, câu hỏi mang tính phản biện giúp chúng ta suy nghĩ sâu hơn về vấn đề, như Tại sao? Làm thế nào? Như thế nào? Điều gì sẽ xảy ra? Có lựa chọn khác không?.

Đọc và viết các bài luận

Thực hành viết các bài luận và tham khảo những bài luận của người khác là cách tốt nhất để cải thiện kỹ năng tư duy phản biện. Viết các bài luận giúp tập trung vào sự logic, cách thức suy luận, trong khi đọc các bài luận giúp hiểu cách nhìn nhận và đánh giá các quan điểm khác nhau. Để có tư duy phản biện tốt, hãy tập trung và chú ý đến các chi tiết, bằng chứng, dữ liệu.

Thực hành giải quyết vấn đề

Thực hành giải quyết vấn đề giúp tập trung vào việc phân tích, đánh giá và đưa ra quyết định dựa trên các bằng chứng và lập luận có logic. Bên cạnh đó, khi giải quyết vấn đề, mỗi người cũng cần đưa ra các câu hỏi, phân tích và đối chiếu các quan điểm khác nhau. Điều này giúp cải thiện và phát triển kỹ năng tư duy phản biện một cách nhanh chóng.

Sử dụng số liệu dẫn chứng

Sử dụng số liệu trong phản biện giúp chúng ta xác định các xu hướng, so sánh các lựa chọn và đánh giá tính hợp lý của các lập luận, tăng khả năng phân tích thông tin một cách logic và thuyết phục hơn trong các lập luận.

• Nắm vững kiến thức về số liệu và thống kê.
• Thực hành phân tích số liệu từ nhiều nguồn.
• So sánh và đối chiếu số liệu để phát triển suy luận.
• Tham gia vào các khóa học và hội thảo liên quan.
• Sử dụng số liệu trong viết bài luận và lập luận.
• Tự thực hành việc tạo lập luận dựa trên số liệu.

Thử nghiệm các phương pháp tư duy phản biện khác nhau

Hãy thử nghiệm nhiều các phương pháp tư duy phản biện khác nhau để tìm ra phương pháp phù hợp nhất với bản thân mỗi người. Có nhiều phương pháp tư duy phản biện như phân tích SWOT, 5W1H, định hướng ngược,… Cải thiện kỹ năng tư duy phản biện đòi hỏi sự chăm chỉ và thực hành thường xuyên, ít ai sinh ra đã có khả năng tư duy phản biện bẩm sinh.

Tham khảo thêm về bản thân:

• Khám phá bản thân

• Thấu hiểu bản thân

• Phát triển bản thân

• Thay đổi bản thân

• Kỷ luật bản thân

Rào cản khi phát triển tư duy phản biện

• Thói quen: Chúng ta thường có thói quen nhìn nhận vấn đề một cách qua loa và chủ quan, điều này có ảnh hưởng lớn tới tư duy phản biện bởi không thể phân tích, đánh giá và đưa ra những lập luận đúng đắn.

• Cái “tôi”: Đây là yếu tố dễ khiến nhiều người bị ảo tưởng sức mạnh, họ không sẵn sàng lắng nghe, tiếp thu quan điểm của người khác. Điều này gây cản trở rất lớn đến quá trình hình thành, phát triển tư duy phản biện, bởi bản ngã ấy không cho họ tiếp nhận thêm bất kỳ kiến thức, quan điểm khác, khiến tư duy luôn theo lối mòn và mang tính chủ quan nhiều hơn.

• Bảo thủ: Những người này luôn từ chối lắng nghe, tiếp thu và luôn cho rằng mình đúng, khiến tư duy phản biện không thể cải thiện. Khi gặp bất cứ vấn đề gì, họ sẽ cố gắng bảo vệ những ý kiến mà mình cho là đúng, đắm chìm trong một tư duy sai lệch.

• Lười biếng: Những người có bản chất lười biếng rất ghét việc suy nghĩ, tranh luận hay đưa ra chính kiến của bản thân. Điều này lâu dần sẽ gây ra sự thiếu tự tin, thiếu trách nhiệm, không còn muốn tư duy quá nhiều, luôn phó mặc mọi sự cho người khác.

• Tư duy “bầy đàn”: Tư duy này khiến mỗi cá nhân bị giới hạn trong một phạm vi nhất định, không thể thoát ra để đưa ra những suy nghĩ, chính kiến. Trên thực tế, trong một đám đông, việc có bao nhiêu người đồng ý với kết luận còn quan trọng hơn bản chất đúng sai của vấn đề. Do đó, tư duy bầy đàn về lâu dài sẽ đánh mất những tố chất riêng của mỗi cá nhân, các thành viên trong một nhóm, một tập thể sẽ ngại sự khác biệt, bởi không đủ tự tin, không chắc chắn về năng lực, thói quen làm theo người khác, ngại đổi mới.

Một số câu hỏi thường gặp về tư duy kỹ năng phản biện

1. Đưa ra lập luận rồi mới giải thích nguyên nhân tại sao, là phương pháp nào trong tranh luận bằng tư duy phản biện?

Phương pháp đưa ra lập luận trước rồi mới giải thích nguyên nhân tại sao, trong tranh luận bằng tư duy phản biện, thường được gọi là “lập luận rồi thụ động” (argument-then-explanation). Đây là một cách hiệu quả để xây dựng tranh luận logic và thuyết phục. Quá trình này gồm 2 bước sau:

• Đưa ra lập luận: Trước hết, cần đưa ra một lập luận rõ ràng và cụ thể để bào chữa quan điểm của mình. Lập luận này nên được trình bày một cách ngắn gọn và có tính logic cao. Điều này giúp người nghe hoặc độc giả hiểu được quan điểm của đối phương.

• Giải thích nguyên nhân tại sao: Sau khi đã đưa ra lập luận, tiếp theo là giải thích nguyên nhân tại sao lập luận của bạn là hợp lý và đúng đắn. Cần cung cấp các bằng chứng hoặc lý do để minh chứng cho lập luận của mình. Giải thích này giúp làm sáng tỏ cho người nghe hoặc độc giả về cơ sở của quan điểm của mình.

Phương pháp này hữu ích trong tranh luận bởi vì nó tạo ra sự liên kết rõ ràng giữa lập luận và lý do. Nó cho phép người nghe hoặc độc giả hiểu rõ hơn về tư duy của mình và tại sao mình nghĩ như vậy, giúp chứng minh tính logic và độ thuyết phục của lập luận bằng cách cung cấp bằng chứng cụ thể để hỗ trợ nó.

2. Cần làm gì để thực hành có hiệu quả kỹ năng tư duy phản biện?

Muốn có tư duy phản biện tốt, cần có cái nhìn khách quan về vấn đề. Tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ một cách logic và sáng suốt, đánh giá thông tin một cách khách quan và đưa ra kết luận dựa trên bằng chứng. Khi có cái nhìn khách quan, chúng ta sẽ không bị ảnh hưởng bởi những định kiến, thành kiến hay cảm xúc cá nhân, giúp chúng ta đưa ra những đánh giá và quyết định chính xác hơn.

• Nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện và đa chiều: Không chỉ nhìn nhận vấn đề từ một phía, chúng ta cần tìm hiểu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau gồm cả những nguồn có quan điểm trái chiều. Giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan và khách quan hơn về vấn đề.

• Đánh giá thông tin một cách trung thực và chính xác: Không chỉ tiếp nhận thông tin một cách thụ động, chúng ta cần biết cách đánh giá tính xác thực và độ tin cậy của thông tin, giúp chúng ta tránh những thông tin sai lệch.

• Lập luận một cách logic và thuyết phục: Khi đưa ra quan điểm của mình, chúng ta cần lập luận một cách logic và thuyết phục, sẽ giúp người khác hiểu và đồng tình với quan điểm của chúng ta.

Bằng cách thực hành suy nghĩ thấu đáo, những quyết định của mỗi người đều có thể tạo ra sự thay đổi tích cực, ở cả cấp độ nghề nghiệp và đời sống cá nhân. Bằng cách rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện, mỗi người đều có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.