Chuyển đổi số báo chí: Thực trạng, thách thức và giải pháp

Báo chí không nằm ngoài trục xoay của công cuộc chuyển đổi số toàn diện hiện nay. Giờ đây, chuyển đổi số được xem là sự tiếp cận bắt buộc để thay đổi theo luồng vận động mới của thời cuộc. Vào ngày 6-4-, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã ký quyết định số 348/QĐ-TTg, phê duyệt chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”.

Chuyển đổi số báo chí là gì?

Chuyển đổi số báo chí là quá trình ứng dụng công nghệ số vào tất cả các hoạt động của báo chí, từ sản xuất, phân phối đến tiêu thụ nội dung. Mục tiêu của chuyển đổi số báo chí là nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính cạnh tranh của báo chí trong bối cảnh kỷ nguyên số, thay đổi cách tòa soạn hoạt động nhằm cung cấp những giá trị lớn hơn cho các khách hàng mà tòa soạn ấy phục vụ.

Chuyển đổi số báo chí bao gồm việc sử dụng công nghệ số để sản xuất nội dung, phân phối trên các nền tảng như website, mạng xã hội, ứng dụng điện thoại, tạo ra các mô hình kinh doanh mới dựa trên công nghệ số. Chuyển đổi số báo chí là một quá trình khó khăn và đầy thách thức, nhưng đây là xu hướng tất yếu mà báo chí cần phải thực hiện để tồn tại và phát triển trong kỷ nguyên số hiện nay.

Việc ứng dụng các kỹ thuật, công nghệ như Ai, IoT, Big data,… trong các sản phẩm báo chí đa nền tảng, báo chí dữ liệu, báo chí di động, giúp tạo ra các sản phẩm thông minh, phù hợp hơn với người dùng.

Lợi ích của chuyển đổi số báo chí

1. Tăng khả năng tiếp cận độc giả
2. Nâng cao chất lượng nội dung
3. Tương tác và tham gia
4. Tăng hiệu quả hoạt động
5. Tạo ra các mô hình kinh doanh mới

Trong bối cảnh bùng nổ thông tin và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, chuyển đổi số không chỉ là một nhu cầu mà còn là một đòi hỏi tất yếu đối với ngành báo chí. Các cơ quan báo chí phải thay đổi tư duy, đầu tư nguồn lực con người và công nghệ để thực hiện quá trình chuyển đổi số một cách linh hoạt và thực tế.

Chuyển đổi số báo chí mang lại nhiều lợi ích cho các cơ quan báo chí, bao gồm:

Tăng khả năng tiếp cận độc giả

Chuyển đổi số báo chí giúp các cơ quan báo chí tiếp cận độc giả ở nhiều nền tảng khác nhau, bao gồm website, mạng xã hội, ứng dụng di động,… Cho phép thông tin đến với một đối tượng độc giả rộng lớn hơn. Thông qua Internet, các nội dung báo chí cũng có thể được phân phối trực tiếp đến độc giả trên toàn cầu. Điều này mở ra cơ hội tiếp cận với một lượng độc giả rộng lớn, bất kể vị trí địa lý, tạo điều kiện cho sự phát triển và tăng cường sự lan truyền thông tin.

Nâng cao chất lượng nội dung

Chuyển đổi số báo chí giúp các cơ quan báo chí nâng cao chất lượng nội dung bằng cách sử dụng các công nghệ mới để tạo ra nội dung hấp dẫn, lôi cuốn và phù hợp với nhu cầu của độc giả. Thông qua phân tích dữ liệu, công nghệ tiên tiến, các nền tảng trực tuyến có thể cung cấp nội dung tùy chỉnh dựa trên sở thích và hành vi đọc của người dùng. Điều này tăng cường trải nghiệm đọc báo cá nhân và giúp người đọc tiếp cận thông tin một cách hiệu quả hơn.

Tương tác và tham gia

Các nền tảng số hóa báo chí cung cấp khả năng tương tác và tham gia cho người đọc. Tạo ra môi trường tương tác hai chiều, cho phép người dùng bình luận, chia sẻ ý kiến, tương tác với tác giả và người đọc khác. Điều này tạo ra sự tương tác đa chiều, tăng sự gắn kết giữa người viết và độc giả.

Tăng hiệu quả hoạt động

Chuyển đổi số báo chí giúp các tòa soạn tăng hiệu quả hoạt động bằng cách tự động hóa các quy trình sản xuất và phân phối nội dung. Chuyển đổi số cũng giúp giảm sự phụ thuộc vào việc in ấn, phân phối báo chí truyền thống. Bằng cách sử dụng nền tảng trực tuyến, các tờ báo, tạp chí có thể giảm thiểu sự tiêu thụ giấy, mực in và năng lượng cần thiết cho quá trình vận chuyển. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn giúp tiết kiệm chi phí sản xuất, phân phối.

Tạo ra các mô hình kinh doanh mới

Chuyển đổi số báo chí giúp các cơ quan báo chí tạo ra các mô hình kinh doanh mới, ví dụ như quảng cáo trực tuyến, hội viên trả phí,… Điều này giúp các cơ quan báo chí tăng nguồn thu nhập và duy trì hoạt động của mình trong thời đại số, đồng thời tăng khả năng cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội.

Thực trạng chuyển đổi số báo chí hiện nay

Chuyển đổi số đã bắt đầu len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, giải quyết bài toán khó của xã hội khi đại dịch Covid hoành hành. Tháng 5/, trong Hội nghị giao ban quản lý nhà nước, Bộ Trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, Covid-19 là một cơ hội quan trọng để thúc đẩy chuyển đổi số trên phạm vi quốc gia. Với sự hiện diện của nhiều doanh nghiệp viễn thông và công nghệ thông tin, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để đẩy mạnh sự phát triển và thay đổi vị trí thứ hạng của đất nước trên thị trường thế giới.

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, đại bộ phận các cơ quan báo chí cả nước đã hoạt động trên mạng internet, cụ thể:

• 120/127 báo đã thực hiện các loại hình điện tử
• 149/673 tạp chí thực hiện loại hình điện tử

Các cơ quan báo chí điện tử đã được Bộ Thông tin và Truyền thông (TT&TT) tiến hành kiểm tra, đánh giá về an toàn an ninh mạng, đồng thời đã đưa ra các giải pháp để đảm bảo sự an toàn thông tin.

Hiện tại, hầu hết các trang báo điện tử ở Việt Nam vẫn sử dụng công nghệ Web 1.0 (chỉ cho phép đọc), chỉ một số ít đã chuyển sang Web 2.0 (cho phép tương tác và lưu trữ một phần thông tin cá nhân của người đọc). Tuy nhiên, chưa có sự tồn tại thực sự của cơ sở dữ liệu riêng biệt cho từng cơ quan báo chí liên quan đến thông tin về người đọc và hành vi của họ. Phần lớn các cơ quan báo chí vẫn phụ thuộc vào các công cụ đo lường của các nền tảng toàn cầu như Google, Facebook hoặc các công cụ đo lường từ bên thứ ba.

Kết quả đáng chú ý của quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí là sự ra đời của các mô hình truyền thông mới như: Báo chí di động, Tòa soạn hội tụ, Báo chí mạng xã hội, Báo chí đa nền tảng, Báo chí đa phương tiện. Nhiều tờ báo in, chương trình phát thanh và truyền hình đã chuyển sang sử dụng nền tảng internet.

Song song đó, sự tiến bộ trong công nghệ kỹ thuật hiện đại đã cho phép nhà báo sáng tạo thêm nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn như podcast, video, Megastory, infographics, long form, data journalism, media, lens,… Chuyển đổi số báo chí cũng đã thúc đẩy việc thay đổi phương thức quản trị nội bộ của tòa soạn, quản trị quy trình xuất bản, quản trị dữ liệu, quản trị tương tác công chúng, dựa trên việc ứng dụng các phần mềm kỹ thuật số tiên tiến.

Tháng 5 , Google đã giới thiệu một trợ lý ảo có khả năng nói chuyện giống như con người và linh hoạt trong việc ứng phó với các tình huống bất ngờ trong cuộc trò chuyện. Sự ra đời của trợ lý ảo này đã nhanh chóng lan rộng và được áp dụng rộng rãi tại các tòa soạn trên toàn cầu, từ các cơ quan báo chí hàng đầu ở Anh, Pháp, Mỹ, Đức, Italy, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc cho đến các quốc gia đang phát triển như Brazil, Argentina và Việt Nam.

Năm được coi là một cột mốc quan trọng mở ra giai đoạn 3 trong quá trình chuyển đổi số báo chí. Tại Việt Nam, vào ngày 5 tháng 1 , Báo Thanh Niên đã trở thành đơn vị tiên phong trong việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, cho đến nay, việc sử dụng AI trong báo chí ở Việt Nam vẫn còn ở mức đơn giản và chưa được khai thác triệt để.

Như vậy, thực chất của báo chí chuyển đổi số là việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào các tòa soạn, giúp hệ sinh thái báo chí được bồi đắp thêm những tính năng ưu việt, nâng cao chất lượng và hiệu quả của truyền thông.

Thách thức trong chuyển đổi số báo chí

1. Thiếu tự chủ về công nghệ
2. Ảnh hưởng bởi mạng xã hội
3. Bị ăn cắp bản quyền
4. Cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội

Thiếu tự chủ về công nghệ

Sự thiếu tự chủ về công nghệ là thách thức rất lớn đối với công cuộc chuyển đổi số báo chí. Hiện nhiều cơ quan báo chí sử dụng các nền tảng kỹ thuật như máy chủ và CMS từ các doanh nghiệp cung cấp như ePi, VCCorp, 24h, FPT, Netlink,… Họ cũng phải dựa vào hệ thống an toàn thông tin của các đơn vị cung cấp CMS và lưu trữ dữ liệu trên đám mây.

Số lượng cơ quan báo chí tự phát triển CMS là ít. Rất ít đơn vị có hoàn toàn sự tự chủ về máy chủ, CMS, bảo mật hoặc đám mây vì đòi hỏi chi phí cao và đội ngũ nhân sự để quản lý và vận hành. Hiện nay, đa số hệ thống thông tin của cơ quan báo chí chưa có cấp độ an toàn thông tin được xác định. Tình trạng này khiến các cơ quan báo chí trở nên phụ thuộc và có thể bị chi phối về nội dung và lợi ích bởi các công ty công nghệ.

Ảnh hưởng bởi mạng xã hội

Cơ quan báo chí đang hoạt động đa nền tảng cũng bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi thông tin trên mạng xã hội. Có nguy cơ rơi vào tình trạng bị dẫn dắt bởi tin tức giả mạo, thiếu kiểm chứng,… Việc xác minh nguồn tin và định hình xu hướng trên không gian mạng là rất khó khăn, thậm chí là không khả thi nếu thiếu các công cụ thích hợp.

Ngoài ra, xu hướng cá nhân hóa trong việc tiếp nhận thông tin cũng ngày càng gia tăng, làm giảm sự tiếp cận thông tin báo chí theo cá nhân. Điều này có thể dẫn đến tình trạng thông tin báo chí bị chèn ép và lấn át bởi các thông tin khác.

Bị ăn cắp bản quyền

Các cơ quan báo chí thường xuyên gặp phải việc bị ăn cắp bản quyền nội dung mà chưa có giải pháp đáng tin cậy để ngăn chặn. Việc sản xuất các tác phẩm báo chí công phu đòi hỏi đầu tư lớn về nhân lực, tài chính và thời gian, thậm chí đôi khi đánh đổi bằng sức khỏe và sinh mạng của những người làm báo, nhằm phục vụ độc giả và xây dựng thương hiệu.

Tuy nhiên, chỉ trong vài phút sau khi được đăng hoặc phát sóng, nhiều trang web, trang tin tức tổng hợp, các nhóm trên mạng xã hội đã sao chép và đăng tải nội dung mà không xin phép hoặc không trích dẫn nguồn gốc. Đôi khi họ thậm chí tùy ý biến đổi, sửa đổi nội dung theo ý muốn riêng, gây hiểu lầm và ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng và xã hội.

Mặc dù pháp luật về sở hữu trí tuệ đã có nhiều quy định, và Bộ Thông tin và Truyền thông cùng Hội Nhà báo Việt Nam đã cung cấp hỗ trợ, một số cơ quan báo chí như Pháp luật TP.HCM, Tuổi trẻ, Người Lao động,… đã tự thành lập Tổ Bản quyền để đấu tranh và ngăn chặn việc này. Tuy nhiên, hiệu quả vẫn còn hạn chế, nguồn lực bị tiêu thụ nhiều và tình trạng này vẫn kéo dài mà không biết đến khi nào mới chấm dứt.

Cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội

Hiện nay, các nền tảng nội dung trực tuyến toàn cầu như Facebook, Google và YouTube đang gây ra sự mất mát nguồn thu và giảm sự ảnh hưởng của báo chí trong nước trong việc truyền tải thông tin. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiều cơ quan báo chí phải tập trung vào lượng truy cập, dẫn đến giảm chất lượng nội dung, không đáp ứng đúng tôn chỉ và mục đích ban đầu.

Các nền tảng này sở hữu quyền điều khiển, chi phối thuật toán hiển thị nội dung và quảng cáo, đồng thời buộc người sử dụng tuân thủ theo quy tắc của chính họ, mang lại lợi ích lớn cho họ (về doanh thu và dữ liệu) mà không đáp ứng lợi ích quốc gia. Các công ty sở hữu các nền tảng này đều khẳng định rằng nội dung trên nền tảng của họ là tự do và không bị phụ thuộc vào chính sách quản lý của các quốc gia.

Giải pháp chuyển đổi số báo chí thành công

1. Tăng cường tuyên truyền để nâng cao nhận thức
2. Rà soát và hoàn thiện quy định pháp luật
3. Phát triển đa dạng sản phẩm báo chí số
4. Phát triển nền tảng số
5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Tăng cường tuyên truyền để nâng cao nhận thức

• Nâng cao nhận thức về vai trò quan trọng và sự cấp thiết của việc đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí cho cán bộ quản lý thông tin, truyền thông, lãnh đạo, phóng viên và biên tập viên từ cấp trung ương đến địa phương. Chương trình chuyển đổi số quốc gia đang được triển khai và báo chí cũng cần đi theo xu hướng này để đảm bảo sự đồng bộ và phát triển.

• Tăng cường hoạt động tuyên truyền, biểu dương và tôn vinh những tổ chức, cá nhân đã có thành tích và sáng kiến trong quá trình chuyển đổi số báo chí. Việc chia sẻ kinh nghiệm, lan tỏa và nhân rộng những thành công này sẽ đóng góp vào việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, nâng cao chất lượng.

Rà soát và hoàn thiện quy định pháp luật

Tiến hành rà soát, xây dựng, đề xuất sửa đổi và bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến báo chí nhằm thúc đẩy và hỗ trợ quá trình chuyển đổi số của các cơ quan báo chí. Việc này đảm bảo các quy định pháp luật phù hợp với yêu cầu của việc chuyển đổi số, tạo ra môi trường thuận lợi và hỗ trợ cho các cơ quan báo chí trong quá trình chuyển đổi và phát triển.

Phát triển đa dạng sản phẩm báo chí số

• Sáng tạo, thiết kế các mô hình sản phẩm thông tin mới trên các nền tảng khác nhau nhằm tăng cường sự tương tác với độc giả, cung cấp thông tin nhanh chóng, phổ biến và chính xác theo nhu cầu của độc giả.

• Phát triển các sản phẩm báo chí số chất lượng tốt hơn, đổi mới trải nghiệm của độc giả và xây dựng các gói sản phẩm/ dịch vụ phù hợp với từng nhóm người dùng

• Ứng dụng các thành tựu đạt được trong lĩnh vực khoa học và công nghệ để tự động hóa quy trình sản xuất nội dung, từ đó thúc đẩy quá trình sản xuất nội dung hiệu quả.

Phát triển nền tảng số

• Xây dựng các công cụ thu thập, xử lý dữ liệu, dự báo, theo dõi và giám sát chất lượng thông tin, đồng thời phát triển chỉ số đánh giá mức độ trưởng thành trong quá trình chuyển đổi số báo chí

• Phát triển nền tảng phát thanh số, nền tảng truyền hình số quốc gia, cùng với việc phát triển nền tảng báo chí điện tử. Cần khuyến khích, hỗ trợ các cơ quan báo chí có đủ tiềm lực về công nghệ, tài chính để xây dựng nền tảng riêng nhằm đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số.

• Hỗ trợ các cơ quan báo chí trong việc ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý và điều hành tác nghiệp thông qua việc áp dụng nền tảng quản lý tòa soạn điện tử.Giúp tăng cường hiệu quả, sự linh hoạt trong quản lý và điều hành các hoạt động báo chí

• Thông qua các chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia, ứng dụng công nghệ vào chuyển đổi số báo chí, tạo ra sự tiến bộ và đổi mới trong công nghệ áp dụng cho báo chí.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

• Cần xây dựng và phê duyệt chương trình đào tạo trong lĩnh vực báo chí và thông tin tại các trình độ giáo dục đại học, nhằm đáp ứng yêu cầu của quá trình chuyển đổi số. Đồng thời, cần cập nhật danh mục thống kê ngành đào tạo trong lĩnh vực báo chí và thông tin để phù hợp với quy định hiện hành

• Tổ chức tập huấn cho cán bộ quản lý thông tin, truyền thông và lãnh đạo các cơ quan báo chí về các kỹ năng cơ bản, cần thiết trong quá trình chuyển đổi số báo chí

• Phát triển các khóa đào tạo và nâng cao kiến thức, kỹ năng về công nghệ thông tin, an ninh mạng, thu thập, phân tích và xử lý dữ liệu, nhằm hỗ trợ quá trình đổi mới sản xuất, phân phối nội dung, cũng như giám sát và đánh giá chất lượng thông tin

• Tăng cường hợp tác quốc tế, học tập kinh nghiệm từ các quốc gia có sự phát triển mạnh về báo chí số, nhằm nắm bắt được những xu hướng và thành tựu mới trong lĩnh vực này.

>> Tham khảo: Khóa học Quản trị Nhân sự: Nâng cao kỹ năng quản lý, lãnh đạo

5 Mức đánh giá chuyển đổi số báo chí

Mô hình đánh giá và đo lường mức độ trưởng thành trong chuyển đổi số báo chí gồm 42 tiêu chí, chia thành 10 chỉ số thành phần, được nhóm thành 5 trụ cột của chuyển đổi số, tổng điểm tối đa là 100 điểm, bao gồm:

• Chiến lược: 18 điểm 
• Hạ tầng số, nền tảng số, an toàn thông tin: 24 điểm
• Sự đồng nhất về tổ chức và chuyên môn: 20 điểm 
• Độc giả, khán giả, thính giả: 23 điểm
• Mức độ ứng dụng công nghệ số: 15 điểm.

Mức độ trưởng thành trong chuyển đổi số báo chí được xác định căn cứ vào tổng số điểm đạt được, bao gồm:

• Mức 1: dưới 50 điểm – Yếu
• Mức 2: từ 50 đến dưới 60 điểm — Trung bình
• Mức 3: từ 60 đến dưới 70 điểm – Khá
• Mức 4: từ 70 đến 80 điểm – Tốt
• Mức 5: trên 80 điểm – Xuất sắc.

Câu chuyện thành công trong chuyển đổi số báo chí của Vnexpress

VnExpress là một trong những cơ quan báo chí thành công bậc nhất trong việc chuyển đổi số. Năm 2006, VnExpress là một trong những tờ báo đầu tiên tại Việt Nam ra mắt phiên bản website. Sau đó, VnExpress tiếp tục phát triển các nền tảng số khác, bao gồm ứng dụng di động, mạng xã hội,… Cho đến thời điểm hiện tại, trang báo này vẫn trụ vững top 1 trong những Nhà xuất bản Tin tức & Truyền thông tại Việt Nam, theo báo cáo của Similarweb.

Theo số liệu từ Similarweb, trong tháng 07., số lượt truy cập của VnExpress gần 140 triệu, tăng 10,87% so với tháng trước. Trong đó, nhóm tuổi truy cập nhiều nhất là 18 – 24, cho thấy VnExpress đang dần thu hút được các độc giả trẻ tuổi nhờ vào những thay đổi tích cực trong quá trình chuyển mình với thời cuộc.

Một trong những yếu tố quan trọng giúp VnExpress thành công trong chuyển đổi số là việc đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ. Tòa soạn này tích cực xây dựng đội ngũ kỹ sư giỏi, có kinh nghiệm trong lĩnh vực phát triển web và ứng dụng di động. Đồng thời phát triển các công nghệ mới, như trí tuệ nhân tạo (AI), để tạo ra nội dung chất lượng cao hơn và tương tác với độc giả tốt hơn. Song song đó, họ cũng thay đổi tư duy của đội ngũ biên tập viên, khuyến khích sự sáng tạo, phù hợp với nhu cầu của độc giả trên nền tảng số.

Danh mục của VnExpress cũng xuất hiện các sản phẩm nội dung như Podcasts, Ảnh, Infographics giúp độc giả có thể tùy chọn theo mục đích của mình. Đây chính là một bước tiến lớn để đưa tòa soạn lên nền tảng số. VnExpress là minh chứng rõ ràng về sự thành công của chuyển đổi số báo chí. Cho dù vẫn cần phải học hỏi và cải tiến nhiều hơn để không bị bỏ lại phía sau.

                                                                                                                                                                                                                                        Nguồn: Similarweb

Có thể khẳng định, chuyển đổi số đang dẫn dắt báo chí khai phá tiềm năng truyền thông lớn mạnh, nhờ vào các nền tảng công nghệ tân tiến, năng lực vô hạn của con người. Nếu được hỗ trợ, gắn kết trách nhiệm chặt chẽ giữa Nhà nước, các cơ quan chủ quản, cơ quan báo chí, cơ sở đào tạo, thì việc giải bài toán về nhân lực sẽ trở nên dễ dàng hơn rất nhiều, mở ra thời kỳ tươi sáng cho ngành báo chí Việt Nam.

>> các chủ đề về chuyển đổi số:

• Chuyển đổi số trong Doanh nghiệp

• Chuyển đổi số trong Nông nghiệp

• Chuyển đổi số trong Giáo dục

• Chuyển đổi số ngành Ngân hàng

• Chuyển đổi số trong Y tế